تذکره نویس تاریخ نگار: بازشناسی اندیشه تاریخ نگاری آذربیگدلی

تاریخ نگاری و تاریخ نگری مورخان ایرانی در عصر زندیه به عنوان یکی از حلقه ها و ادوار تاریخ نگاری شایسته مداقه و بررسی است. آذر بیگدلی از نویسندگان پرکار ایرانی سده دوازدهم محسوب می شود. در ادبیات تاریخی از وی به عنوان شاعر و تذکره‌نویس یاد می شود؛ اما یکی از جنبه های زندگی علمی وی توجه و عنایت او به تاریخ است که حاصل آن نوشته تاریخی کم‌نظیری است که وی در ضمن اثر ادبی خود گنجانده است؛ بنابراین، هدف اساسی این پژوهش بازکاوی اندیشه تاریخ نگاری آذر بیگدلی است. آذر بیگدلی نه تنها از مورخان سده دوازدهم ایران به شمار می رود، بلکه نقش موثری در تداوم و تحول تاریخ‌نگاری عصر زندیه داشته است؛ به گونه ای که وی از یک‌جهت از مورخانی همچون استرآبادی و غفاری کاشانی الگوبرداری کرده و از جهت دیگر، وی از پیشروان نهضت بازگشت ادبی و گرایش به نثر ساده در تاریخ‌نویسی است و تاثیری که سبک نگارش وی بر نثرنویسان بعدی، به ویژه در دوره قاجار داشت، نباید نادیده گرفته شود. کوشش وی در بیان رویداد‌های تاریخی با نثری ساده و روان بعدها در دوره قاجار سرمشق مورخانی همچون دنبلی و خاوری قرار گرفت. ظهور و گسترش جنبه‌های اجتماعی و اقتصادی و رویکرد علّی و انتقادی و واقعیت‌گرایی و رعایت انصاف و بی‌طرفی در گزارش تاریخ نیز از دستاوردهای تاریخ‌نگاری وی به شمار می‌رود.