سرمشق‌گیری در نگارش قانون اساسی مشروطه؛ بررسی مطابقت‌ها، نوآوری‌ها و کاستی‌ها

نخستین قانون اساسی نوشته ایران، متشکل از نظامنامه اساسی و متمم آن، پس از پیروزی جنبش مشروطه در سال‌های 1285 و 1286 شمسی نگاشته شد. این سند به عنوان نقطه عطف جنبش قانون اساسی‌گرایی در ایران، حاصل سرمشق‌گیری از قوانین اساسی کشورهایی چون بلژیک، فرانسه، بلغارستان، آلمان و عثمانی بوده که میزان و شیوه این الگوگیری در نوشته دیگری بررسی گردیده است. حال، مقاله پیش‌رو در پی آن است تا از بعدی دیگر و با نگاهی ماهوی، به بررسی قوانین اساسی الگو و قیاس آن‌ها با قانون اساسی مشروطه بپردازد. پرسش اینجاست که قانون ایرانی تا چه حد و به چه نحوی از مفاهیم و اصول قوانین سرمشق خود پیروی کرده و در چه مسائلی، دست به تغییر آن‌ها زده و یا اصولی جدید و خاص خود ایجاد نموده است. در این راستا، ابتدا با نگاهی تحلیلی و با بهره‌گیری از دو معیار حق‌ها و آزادی‌ها و قوای عمومی، قوانین الگو مورد کنکاشت قرار گرفته و سپس، ضمن مطالعه‌ای تطبیقی، جایگاه قانون اساسی مشروطه نسبت به آن‌ها سنجیده می‌شود. در نتیجه این تحقیق روشن می‌گردد که قانون ایرانی در دسته‌بندی انواع قوانین اساسی همانند اکثر قوانین الگوی خود در گروه قوانین نیمه‌اقتداری قرار گرفته و از میان آن‌ها، با پیروی از کشورهایی چون بلژیک و بلغارستان، دارای گرایش بیشتری به سمت قوانین دموکراتیک است. هم‌زمان، تاثیرپذیری از اوضاع‌واحوال خاص ایران عصر قاجار و لزوم توجه به مباحث شرعی و اسلامی، مصادیق ویژه بسیاری را در قانون اساسی مشروطه ایجاد نموده که آن را از تمامی الگوهای خود متمایز می‌کند. 

emulation in drafting the constitutional law of mashruteh; examining conformities, innovations and shortcomings

the first constitution written in iran consisted of the nezam nameh asasi and its supplement, drafted following the constitutional movement’s victory, called mashruteh in 1906 and 1907. this document, which marked a turning point in the constitutionalism movement in iran, was influenced by the constitutions of countries such as belgium, france, bulgaria, germany, and the ottoman empire. in this regard, the authors in another text have examined the extent and manner of this emulation.this article analyzes constitutional laws using a comparative approach, examining their patterns and comparing them to the mashruteh constitution. the model laws are evaluated using two criteria: rights and freedoms, and public powers. then, the mashruteh constitution’s position regarding these laws is analyzed through a comparative study. as a result of this research, it becomes clear that the iranian law, in the classification of types of constitutional laws, is placed in the category of semi-authoritarian laws similar to its model laws and among them, with a greater inclination towards democratic regulations, follows countries such as belgium and bulgaria. meanwhile, the influence of the specific conditions of iran during the qajar era and the necessity of paying attention to religious and islamic issues have created many unique examples in this constitution that distinguish it from all of its models.