تاملی بر محدودیت‌های حقوق دارندگان حق اختراع

یکی از مواردی که کشورهای در حال توسعه در پرتو توجه به نیازهای عمومی و توسعه‌ای همواره بر آن تاکید دارند، حدود و ثغور حق اختراع در چارچوب استثنایات حاکم بر آن است. منظور از محدودیت‌های حق اختراع در این نوشته، محدودیت‌‌های بهره‌برداری از حق اختراع، موضوع مواد 15 و 17 قانون ثبت اختراعات، طرح‌‌های صنعتی و علایم تجاری مصوب 1386 است که کارایی آن در نظام حقوقی ایران در رسیدن به اهداف سیستم حق اختراع مورد بررسی قرار می‌گیرد. محدودیت‌های قبل از ثبت و موارد خروج از حیطه حمایت که موضوع ماده 4 قانون مذکور است، مقوله دیگری است که در مورد مصادیق آن اختلاف‌های کم‌تری وجود دارد. ضمن این‌که در این نوشته فقط معیارها و استانداردهای کلی ارزیابی استثنایات و محدودیت‌ها با تمرکز بر برخی از مصادیق آن، مثل استفاده شخصی و استفاده آزمایشی از اختراعات بررسی خواهند شد. در این مقاله، سوال اصلی این است که آیا در قوانین و رویه اداری و قضایی ایران، استثنای استفاده شخصی و آزمایشی از حق اختراع به‌عنوان یکی از ابزار‌های حفظ حقوق عمومی مورد استفاده قرار گرفته است یا نه؟ علیرغم این‌که استفاده آزمایشی در قانون ایران پیش‌بینی شده، اما در مورد ضوابط و معیارهای این استثنا و همین‌طور استفاده شخصی از اختراع، نه در رویه قضایی و اداری و نه در قوانین ثبت اختراع، مقرره‌ای وضع نگردیده است.