اصولِ حاکم بر دادگاه های حلّ ‌مساله در پرتو مطالعات تطبیقی

پس از الگو‌های سه‌گانه‌ی »سزادهنده «، »بازپرورانه « و »ترمیمیِ « نظامِ عدالت کیفری، جریانی گسترده در نظامِ قضاییِ کامن‌لا به سمت استفاده از روش‌هایی جامع‌ و بهینه‌تر شکل گرفت که در آمریکا به »جنبش حقوقی فراگیر « و در استرالیا به »عدالت غیرترافعی « مشهور شد. در همین راستا، دادگاه های »حل ‌مساله « یا دادگاه های »عدالت مشارکتی « با رویکردِ درمانی‌‌جبرانی و جهتِ حلِّ اساسیِ مشکلات زیربناییِ متهم/مجرم تشکیل شدند. این دادگاه‌ها با نگاهی جامع به بزه‌کار، بزه‌دیده و جامعه و با تلفیقِ الگو‌های سه‌گانه پیش‌گفته و استفاده‌ی همزمان از شیوه‌های درمانی و اجتماع‌محور و بدون گذار ازِ ضمانت اجراهای سنتی، سعی دارند مشکلاتِ زیربناییِ شخصی (جسمی یا روانی) و اقتصادیِ متهمان و یا برخی مشکلات اجتماعی را برطرف نمایند و نیز از طریقِ به حداقل رساندنِ آسیب‌های ناشی از قوانین و عملکردِ دستگاه قضایی، به هدف اصلی نظام عدالت کیفری که اصلاح بزه‌کاران و پیشگیری از وقوع و تکرار جرم است نائل آیند. برخی از نظام‌های عدالت کیفری مانند ایران نیز ضمنِ حفظ ساختار سنتیِ دادگاه های کیفریِ موجود و بدون استفاده از عنوان »حلّ‌مساله « برای دادگاه‌ها، برخی از اصولِ حل‌مساله را با هدف افزایشِ اثربخشیِ تصمیمات، مستقیماً در قوانین جدید خود و یا به‌طور غیرمستقیم در رویه‌های قضایی مورد توجه قرار داده‌‌اند. مقاله حاضر با روش »توصیفی‌‌تحلیلی « و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و بهره‌گیری از روش تحلیل محتوا، اصولِ مشترکِ حاکم بر دادگاه های مختلف حلّ‌مساله را استخراج و ظرفیت‌های »قانونیِ « حلّ‌مساله در نظام قضایی ایران را با مطالعه تطبیقی با کامن‌لا از منظر عدالت حلّ‌مساله تحلیل خواهد نمود.

Problem-solving courts Principles in the light of comparative studies

After Punitive, Rehabilitative and Restorative models in the criminal justice system, recently a ldquo;worldwide trend rdquo; has been established in the judicial system of common law towards the use of more optimal and comprehensive methods, which has been respectively called ldquo;the Comprehensive Law Movement rdquo; in the USA and ldquo;Nonadversarial Justice rdquo; in the Australia. Accordingly, ldquo;ProblemSolving rdquo; or ldquo;Collaborative Justice rdquo; courts with reparativetherapeutic approach was established to address the underlying legal problems of defendant/offender. With a comprehensive look at the offender, victim and community, simultaneously use of therapeutic and communitybased methods and mentioned triple models and without withdrawal traditional sanctions, these courts are trying to addressing defendants rsquo; social, psychological, medical, and economic underlying problems. Meanwhile they seek to achieve the main purpose of the criminal justice system ndash;crime prevention and rehabilitation of offenders through minimizing the damages caused by laws, legal rules, legal procedures, legal roles and judicial practices. To increase the effectiveness of decisions, orders and verdicts, some criminal justice systems like Iran while keep traditional structures of present criminal courts and without using the specialized problemsolving courts has transferred some of the problemsolving principles directly to their laws or indirectly to their judicial practicies. This paper By using content analysis, analytical and descriptive method and library resources is trying to extract common principles of problemsolving courts and analyze the legal potentials of problemsolving in Iranian judicial system through a comparative study with Common Law System.