الزامات کاربرد آیین دادخواهی دسته جمعی در نظام حقوقی ایران

دادخواهی دسته‌جمعی یا دعوای گروهی از جمله ابزارهای قابل اعتنای توانمندسازی حقوقی و روشی برای تجمیع قدرت متضرران پرشمار اما کم قدرت علیه طرف قدرتمند یک منازعه است. قانونی‌سازی این ابزار و استفاده از آن در نظام حقوقی ایران نیازمند پاسخگویی به برخی ایرادات نظری است. یکی از ایرادات زوال خودمختاری فردی در طرح دعوا و وابستگی فرد به گروه است، به نظر می‌رسد به رغم این ایراد در نظر نخست، دادخواهی گروهی به نحو مطمئن‌تری منافع دادخواه را تامین‌ می‌کند. شکل گیری مصالحه‌های غیرمنصفانه یا نوعی باج‌خواهی قانونی توسط طرف دادخواهی‌کننده از جمله مشکلات این دعواست. اگرچه برای این معضل باید اندیشه‌ای کرد، اما فقه شیعه صلح بر باطل را باطل نمی‌داند. سومین اشکال، فضولی بودن، یعنی طرح دعوا توسط نماینده گروه و ایجاد اثر حقوقی برای افراد غیر دخیل در جریان دعوا است. تفسیر غایی نهاد معامله فضولی نشان می‌دهد زمینه‌ مناسبی برای بهره‌گیری از مفهوم کفایت نمایندگی در دادخواهی گروهی وجود دارد. تحلیل درست این ایرادات نشان می‌دهد هم چنان وجود این ابزار، گزینه بهتری از نفی کلی آن و استفاده از گزینه‌های رقیب است. مقاله اگرچه بر آن است که منع نظری در بهره‌گیری از این ابزار وجود ندارد، اما باور دارد چنان چه در صدد استفاده از دادخواهی دسته جمعی در نظام حقوقی کشورمان هستیم، باید برای گروه و گروه‌پیوندی جایگاه مطمئن‌تری فراهم آوریم.