شروط استثنا در مسئولیت قراردادی (مطالعه تطبیقی در فقه امامیه، حقوق ایران و حقوق انگلیس)

شروط استثنا که در جامه شرط تحدیدکننده و ساقط‌کننده مسئولیت متعهد جلوه‌گر می‌شوند، گرچه تعهدی تبعی محسوب شده، امّا سراسر تعهد اصلی را تحت تاثیر خویش قرار داده‌اند. این‌گونه شروط تمامی گستره‌ تعهدات (اعم از قراردادی و خارج از قرارداد) را درنوردیده و آثاری بر جای گذارده‌اند که مطالعه این آثار در قراردادها اهمیت می‌یابد. اگرچه در فقه تحت تاثیر نظریه کهن &»استحاله اسقاط مالم یجب&« پذیرش این شروط با محذور مواجه شده، اما در شرط تبرّی از عیوب یا اسقاط ذمه زوج از نفقه آینده می‌توان رد پایی از پذیرش این گونه شروط را یافت. در حقوق ایران نیز هرچند قانون خاصی در این زمینه وجود ندارد، با این وجود می‌توان از مواد پراکنده دریافت که قانونگذار جز در موارد استثنایی حکم به صحت چنین شروطی کرده است، اما در حقوق انگلیس وضعیت به گونه‌ای دیگر رقم خورده، به نحوی که علاوه بر رویه قضایی پویا در زمینه شروط استثنا و وجود پرونده‌های متنوع، قانونگذار نیز با تصویب قوانین خاص نظیر قانون &»شروط غیرمنصفانه&«، موجب پیدایش قواعد متنوع، مفید، پویا و جالبی در این زمینه شده‌ است که مطالعه آن برای حقوقدانان و قانونگذار داخلی می‌تواند مفید باشد.