بیان نمایشی نیما از مفهوم منظر

مفهوم منظر به عنوان حقیقتی عینی، ذهنی و واجد دو وجه مفعولی و فاعلی در تعریف نسبت انسان با محیط، از دیرباز به عنوان یکی از مفاهیم اصیل در فرهنگ و زبان ایرانی وجود داشته است. حضور مکرر واژه منظر در ادبیات ایران، با گستره‌ای وسیع از معانی که می‌توانند آن را به مفهومی پویا تبدیل‌کنند، به قدمت و اهمیت این مفهوم در فرهنگ و تمدن ایرانی اشاره ‌دارد. در ادبیات قدیم، حضور منظر را بیشتر می‌توان در وجه مفعولی آن مشاهده کرد. در وجه مفعولی شاهد نگاهی هستیم که ناظر به محیط دارد و حاصل تشخص بیانی و گزینش‌گری او از مجموعه پدیده‌های محیطی است که در برابر دید خود قرار داده است. در دوره معاصر با برخاستن نیما یوشیج و ارایه الگویی نو در ادبیات، اندیشه و عملکرد وی نقطه عطفی در تکامل مفهوم منظر در ادبیات فارسی به وجود آورد. نیما با پیش نهادن بیان نمایشی در برابر بیان روایی در ادبیات و شعر فارسی، نگاهی تازه به طبیعت را در فرهنگ ایرانی وارد‌کرد؛ نگاهی که در آن تعامل دوسویه و گفتگوی دوجانبه بین شاعر و محیط جایگزین توصیف و تفسیر صرف و یک‌سویه او از محیط شد. شاعر در تعریف نیما نه فقط روایت‌گر طبیعت، بلکه در حال گفتگو با آن است. تغییر زاویه دید در شعر نیمایی، از موضوع‌های اصلی و بنیادین است. فهم منظر از جنبه فاعلی آن در ادبیات معاصر تکامل پیدا می‌کند، زیرا در آن، محیط هم منظور ناظر و هم ناظر آن، دیده و توصیف می‌شود، هم می‌بیند و سخن می‌گوید.