نقش طراحی شهری سازگار با سیل از منظر بهبود ادراک خطرپذیری (یک مرور نظام‌مند بین‌رشته‌ای)

پیرو کانال‌کشی نهرها و به‌‌کارگیری زیرساخت‌های کنترل سیل، ادراک افراد از پویایی اکولوژیکی رودخانه‌ها و ایمنی محیط دچار اختلالات گسترده‌ای شده است که این عدم درک صحیح از خطرپذیری سیل، در زمان وقوع جریان‌های شدید سیل می‌تواند به تلفات عدیده‌ای منجر شود. لذا در راستای تاب‌آوری در برابر سیل، علاوه‌ بر معیارهای سازه‌ای، نحوۀ بهبود معیارهای غیرسازه‌ای همانند درک خطرپذیری در راستای ارتقاء سازگاری و آمادگی جوامع در برابر سیل، از جمله مباحث پراهمیت محسوب می‌شود. امروزه با وجود گذار مدیریت رودخانه‌ها از رویکردهای تماماً سازه‌ای به رویکردهای یکپارچه و تاکید بر مشارکت رشته‌های مرتبط در راستای تلفیق معیارهای سازه‌ای و غیرسازه‌ای در زمینۀ تاب‌آوری در برابر سیل، نقش طراحی شهری در فرایند مذکور هم‌چنان در هاله‌ای از ابهام است. لذا، با توجه به توانایی طراحی شهری در بسط تجربۀ ادراکی افراد در محیط، این پژوهش درصدد است با انجام یک مرور نظام‌مند بین‌رشته‌ای، نحوۀ ورود و تلاقی طراحی شهری در بحث ادراک خطرپذیری سیل را مورد بررسی قرار دهد. این پژوهش با بسط مدل اجتماعی-اکولوژیکی پژوهش سه دیدگاه نظری روان‌شناسی محیط، جغرافیای انسانی و حفاظت از طبیعت را به‌عنوان نقطه‌های آغازین این پژوهش بین‌رشته‌ای برمی‌گزیند، سپس با انجام یک مرور نظام‌مند در پایگاه دادۀ اسکوپوس در شش مرحله، نقش طراحی شهری در بهبود درک خطرپذیری سیل را واکاوی می‌کند. طراحی شهری در هریک از حوزه‌های روان‌شناسی محیط، جغرافیای انسانی و حفاظت از طبیعت می‌تواند از طریق کیفیت‌های زیبایی‌شناختی و ادراکی محیط، حس مکان و تنظیم خدمات اکوسیستمی نقش مهمی در بسط تجربۀ ادراکی افراد از رودخانه‌ها و متعاقباً بهبود ادراک خطرپذیری سیل ایفا کند، اما در هریک از حوزه‌های مذکور با چالش‌های متعددی مواجه است و نخست باید نحوۀ سازگاری و ایجاد توازن با عوامل مداخله‌گر مربوطه را دریابد.

the role of flood-adaptive urban design from the perspective of improving risk perception(an interdisciplinary systematic review)

following the culverting of rivers and the implementation of flood control infrastructure on riverbeds, people’s perceptions regarding the ecological dynamics of rivers, as well as environmental safety have been widely disturbed. this lack of accurate flood risk perception can potentially lead to many casualties and damages during severe flood events. therefore, to achieve flood resilience, in addition to structural criteria, the improvement of non-structural criteria such as risk perception to enhance adaptation and preparedness of communities against floods, is considered a challenging topic. considering the transition of river management from structural approaches to integrated approaches, which emphasize the participation of related disciplines, and the capability of urban design to enhance people’s perceptive experience of the environment, this study aims to conduct an interdisciplinary systematic review to investigate how urban design enters and integrates into the discussion of flood risk perception. by expanding the social-ecological model (sem) of the study at different individual and environmental levels, three theoretical perspectives of environmental psychology, human geography, and nature conservation were selected as the foundation of the interdisciplinary study. subsequently, by conducting a systematic review in the scopus database in six steps, the role of urban design in improving flood risk perception was investigated. urban design in the fields of environmental psychology, human geography, and nature conservation can play a critical role in expanding the perceptive experience of rivers and improving flood risk perception through perceived and aesthetic qualities, sense of place, and regulating ecosystem services, nevertheless urban design is facing many challenges in the mentioned fields. therefore, as an initial step, urban design must determine how to adapt to these intervening factors and establish a balance with them.