برنامه‌ریزی منظر جهت احیای رودخانه‌های شهری؛ کاربست رویکرد اکولوژی منظر برای تدوین مدل مفهومی برنامه‌ریزی رودخانه‌های شهری (نمونه موردی: رود درکه)

رودخانه‌های هفتگانه در ساختار شهر تهران به‌عنوان مهم‌ترین مولفه‌های طبیعی شهر، به دلیل استفادۀ بیش از توان اکولوژیکی آن‌ها، موقعیت ضعیفی را در معادلات شهر تهران پیدا کرده ‌است. این امر، شهر را با چالش‌های متفاوتی در ابعاد مختلف همچون کاهش تعاملات اجتماعی، افزایش ناامنی و آلودگی‌های زیست‌محیطی روبه‌رو ‌کرده که خود بیانگر ناکارامدی روش‌های مدیریت تک‌بعدی است. از طرفی، بررسی تجارب گذشته نشان ‌می‌دهد شکاف عمیقی میان رویکردهای تئوری و راهکارهای عملیاتی در مدیریت رودخانه‌ها وجود دارد که امکان اثرگذاری روش‌های موجود را کاهش‌ می‌دهد. لذا اتخاذ روشی کل‌نگر برای برنامه‌ریزی محیط‌های طبیعی می‌تواند به‌طور همزمان در تئوری و عمل به حفظ و احیای اکوسیستم‌های طبیعی بپردازد و به چالش‌های اجتماعی توجه‌ داشته ‌باشد. این پژوهش با بررسی ابعاد آسیب‌شناسانۀ رود‌خانه‌ها و انطباق با نمونۀ رود درکه، از دریچۀ دانش اکولوژی منظر، افزون ‌بر ارائۀ راهکار برای برون‌رفت از وضع کنونی، به این پرسش پاسخ‌ می‌دهد که مدیریت و برنامه‌ریزی جهت احیای رودخانه‌های شهری، بر مبنای رویکرد اکولوژی منظر و از طریق ترکیب نگرش‌های نظری و عملی چگونه صورت‌ می‌پذیرد؟ در این راستا، این پژوهش ابتدا از طریق روش توصیفی- تحلیلی به ارائۀ یک مدل مفهومی پرداخته و با بسط آن به نمونۀ موردی رودخانۀ درکه به‌ کمک روش swot، این رودخانه را تحلیل کرده ‌است. مدل مفهومی مذکور با هدف اتصال دو حوزۀ نظری و عملی، اصولی ثانویه و سیاست‌گذاری‌هایی‌ در سه حوزۀ معنایی، کالبدی و کارکردی تبیین ‌کرده ‌است. یافته‌های این پژوهش حاکی از سیاست‌گذاری‌هایی نظیر حفاظت و احیای بستر رودکنار، احیا و توسعۀ زیستگاهی، سرزندگی محیط، بازتاب هویت فرهنگی- تاریخی و استقرار توسعه است. اصلی‌ترین راهبردها سه حوزۀ کارکردی، کالبدی و معنایی را شامل ‌می‌شود که در راستای احیای محیط طبیعی رودخانۀ درکه برمبنای مدل مفهومی پژوهش معرفی ‌شده ‌است و می‌تواند به‌عنوان الگویی جهت احیای دیگر رودهای شهری استفاده شود.

application of landscape ecology to develop a conceptual model for planning urban rivers(case study: darakeh river)

the excessive use of the ecological capacity of the seven rivers of tehran, as the most important natural components of the city, has undermined their status in city calculations. this has caused different challenges of various dimensions, such as reduced social interactions, increased insecurity, environmental pollution, etc., which indicate the ineffectiveness of one-dimensional management strategies. on the other hand, a review of past experiences suggests a large gap between theoretical approaches and operational solutions in the management of rivers, which reduces the effectiveness of the existing techniques. thus, it is imperative to adopt a holistic approach to natural environmental planning to simultaneously address the preservation and revival of the natural ecosystem theoretically and practically and consider social challenges. using landscape ecology knowledge, this research conducts a pathological investigation of the river dimensions and compares them with the darakeh river to provide guidelines to resolve the current situation. it also aims to answer the question: how are management and planning to revive the urban rivers performed using the landscape ecology approach through combining theoretical and practical attitudes? to this end, first, a descriptive-analytical method was used to develop a conceptual model, then the darakeh river was analyzed using the swot method. the conceptual model links theoretical and practical approaches to three semantic, structural, and functional areas to describe secondary principles and policymaking. the findings of this study indicate policies such as conservation and restoration of the river basin, habitat regeneration and development, environmental vitality, the reflection of cultural-historical identity, development establishment, and the main strategies in three areas: functional, physical, and semantic, which have been introduced to revive the natural environment of the river darake based on the conceptual model of research and can be used as a model for the restoration of other urban rivers. the conceptual model of the research has been introduced and can be used as a model for the revitalization of other urban rivers.