تبیین ویژگی‌های کاربردی منظر در بازآفرینی بافت‌های تاریخی (مطالعۀ موردی: محلۀ تخت گنبد اصفهان)

تداوم حیات بافت‌های تاریخی موضوعی چالش‌برانگیز برای همۀ معماران، مرمت‌گران و سایر فعالان و مسئولان این حوزه بوده است. در این راستا مقالات، پژوهش‌ها و طرح‌های زیادی ارائه و اجرا شده است که راهکارهای پیشنهادشده در آن‌ها را می‌توان به دو دستۀ کلی تقسیم‌بندی کرد. اول راهکارهایی که به کالبد و فیزیک بافت‌های تاریخی پرداخته‌اند و پیشنهاداتی در جهت رفع مشکلات مرتبط با بناها و ارتباطات فیزیکی بین آن‌ها پرداخته‌اند و دستۀ دوم با ارائۀ مطالعاتی رفتاری و جامعه‌شناختی و معنایی درخصوص بافت‌های تاریخی راهکارهایی در این خصوص ارائه کرده‌اند. چنین به‌نظرمی‌رسد که هیچ‌کدام از دو دسته راهکارهای مذکور، که به نوعی نگاه گسسته عینی و ذهنی به این مکان‌های باارزش است، به تنهایی نتوانسته موثر واقع شود. از این‌رو چگونگی به‌کارگیری رویکرد منظرین در حفاظت و احیای ارزش‌های بافت‌های تاریخی و تقویت جایگاه خاطرۀ جمعی به‌عنوان عاملی موثر در تداوم حیات این مکان‌ها در برنامه‌های مربوط به بازآفرینی و احیا، اصلی‌ترین مسئلۀ این پژوهش است. در این پژوهش پس از تعریف منظر و ارتباط آن با مکان و شاخصه‌های موثر در تقویت این ارتباط، به تحلیل ویژگی‌های منظرین و مکانی بافت‌های تاریخی و هم‌چنین بررسی نظریات مختلف صاحب‌نظران در این حوزه و دسته‌بندی آن‌ها پرداخته شده است. این مهم در راستای شناسایی ارزش‌های منظرین و موثر بر هویت منظر بافت‌های تاریخی و دستیابی به یک نقشۀ راه کلی به‌منظور باززنده‌سازی و بازآفرینی پایدار این مکان‌ها است. امروزه رویکردها و راهکارهای مختلفی دربارۀ مرمت، احیا و بازآفرینی بافت‌های تاریخی در شهرها ارائه شده است. حال آن‌که به‌نظر‌می‌رسد در بیش‌تر آن‌ها جایگاه منظر و رویکرد منظرین به‌عنوان عاملی موثر در باززنده‌سازی و بازیابی هویت این مکان‌ها بسیار کم‌رنگ است. از این‌رو اصلی‌ترین هدف این پژوهش شناسایی و به‌کارگیری ارزش‌های منظرین و خاطرات جمعی در مدلی برای باززنده‌سازی و بازآفرینی پایدار بافت‌های تاریخی است که بتواند به‌صورتی موثر بر خوانش و ادراک روایت این مکان‌ها در تعامل با منظر اثر گذارد. در این نوشتار که با استفاده از روش تحقیق تحلیلی-توصیفی و مطالعۀ موردی انجام‌گرفته، با به‌کارگیری روش کتابخانه‌ای و میدانی به جمع‌آوری اطلاعات پرداخته شده و به مرور مستندات مربوط به منظر و رویکرد منظرین و مکان، هویت مکان، حس مکان و سطوح مختلف آن پرداخته شده است. نگاه منظرین به‌عنوان رویکردی نوین در احیا و بازآفرینی بافت‌های تاریخی (به‌مثابۀ مکان) می‌تواند به حفاظت از ارزش‌های ملموس و ناملموس این مکان‌ها و تداوم حیاتشان کمک کند و البته در مقیاسی کلان‌تر، حفاظت از روایت تاریخ شهر را موجب شود. این مهم می‌تواند در افزایش حس تعلق شهروندان به شهر موثر باشد. حس تعلق عامل موثر در تداوم و پایداری مکان است. منظر مکان‌های تاریخی در اصل متنی غنی است که هرگونه دخل و تصرف، تغییر و تعامل با آن بدون قرائت و ادراک روایت مربوطه میسر نیست که از این حیث، به‌کارگیری نگاه منظرین به‌واسطۀ تقویت ارتباط با مکان می‌تواند مهم و ارزشمند به حساب آید. به‌کارگیری رویکرد منظرین در بازآفرینی و احیای بافت‌های تاریخی می‌تواند به تداوم امکان خوانش درست متن منظر و ادراک روایت تاریخی مکان در بافت‌های تاریخی کمک کند و تقویت پایداری شهرهای تاریخی را به همراه داشته باشد.

exploring functional features of landscape approach in regeneration of historical fabrics (case study: takht-e gonbad neighborhood, isfahan)

the sustainability of historical fabrics poses a challenging issue for architects, conservators, and other professionals and stakeholders in this field. numerous articles, research papers, and projects have been proposed and implemented, which can be broadly categorized into two approaches. the first approach focuses on the physical aspects and the built environment of historical fabrics, addressing the issues related to structures and their physical connections. the second approach presents behavioral, socio-cultural, and symbolic studies regarding historical fabrics. neither of these two approaches, which provide a discrete and tangible understanding of these valuable places, has been able to be effectively implemented on its own. therefore, the primary concern of this research is how to employ landscape-oriented approaches in preserving and revitalizing the values of historical fabrics and strengthening the collective memory as an influential factor in their sustainability within the reconstruction and revitalization programs. in this study, after defining the landscape and its relationship with place and the significant factors that enhance this relationship, the landscape and spatial characteristics of historical fabrics are analyzed. furthermore, various opinions of experts in this field are examined and classified. the aim is to identify the landscape values and their impact on the identity of historical fabrics, formulating a general roadmap for their sustainable regeneration and revitalization. various approaches and strategies have been proposed to conserve, restore, and revitalize historical fabrics in cities. however, in most cases, the role of landscape and landscape-oriented approaches as influential factors in reviving and retrieving their identities must be adequately emphasized. therefore, the primary objective of this paper is to identify and utilize the landscape values and collective memories to develop a model for the sustainable revival and revitalization of historical fabrics that can effectively contribute to the interpretation and perception of the narratives of these places in interaction with the landscape. this study is an analytical-descriptive research methodology employing a case study approach.  data were collected through library and field research. it explores the relevant literature on the landscape, landscape-oriented approaches, place identity, sense of place, and their different dimensions. the landscape-oriented perspective, as a novel approach to the conservation and revitalization of historical fabrics (as places), can assist in protecting their tangible and intangible values and ensuring their sustainability. moreover, on a larger scale, it can contribute to preserving the historical narrative of cities. this aspect can significantly impact enhancing the sense of belonging among citizens, which is an influential factor in the continuity and sustainability of a place. historical fabrics inherently possess a wealthy textual content; any intervention, alteration, or interaction without understanding and perceiving the related narrative would be incomplete. in this regard, employing a landscape-oriented approach by strengthening the connection with the place is essential and valuable. integrating landscape-oriented approaches in revitalizing and restoring historical fabrics can enable a correct interpretation of the landscape narrative and the historical narrative of the place within historical fabrics and contribute to their sustainable stability.