تحلیل جایگاه گذرهای تاریخی در ساختار فضاهای عمومی شهر(مورد مطالعاتی: گذر درخونگاه تهران)

اجزای شهر سنتی ایرانی، ساختاری هماهنگ و منسجم، برآمده از مفاهیم مختلف را در برمی‌گرفتند. شبکۀ گذرها، از مهم‌ترین عناصر ارتباطی این شهرها بوده که علاوه بر پیونددهی بین بخش‌های مختلف بافت، زمینۀ حضور و فعالیت‌های متنوع ساکنین محله را ایجاد نموده و جایگاهی مهم در حوزۀ همگانی شهر داشته‌اند. مواجهۀ سازمان فضایی و حیات جاری در این گذرها با تحول محتوایی و کالبدی شهرها، مسئله‌ای قابل‌توجه است. بر همین مبنا هدف از این پژوهش، مطالعۀ جایگاه گذرهای تاریخی در نظام ساختاری فضاهای عمومی شهر است تا با استخراج عوامل موثر بر آن، چگونگی عملکرد این عنصر در ساحت همگانی و جمعی شهرهای امروز را مورد تحلیل قرار دهد. این پژوهش با نگرشی کیفی و با روش توصیفی و تحلیلی انجام‌گرفته و با مطالعۀ کتابخانه‌ای و اسنادی به بررسی مفهوم و ویژگی‌های گذرهای تاریخی و مولفه‌های فضای عمومی مرتبط با آن می‌پردازد. این مولفه‌ها شامل: دسترسی و حرکت، سلسله‌مراتب، سکون، تضاد و تباین، تحرک و تنوع، اختلاط کاربری، انعطاف فضایی و پیوستگی است. سپس با روش تحلیل کالبدیفضایی، برهم‌کنش عوامل در محدودۀ مطالعاتی گذر درخونگاه بر اساس مدارک تصویری و مشاهدات میدانی آن، بررسی می‌شود. فضای عمومی گذر درخونگاه از طریق سازمان‌یابی مبتنی بر نظام مراکز محله و وجود شاخصه‌های بارزی نظیر: ابنیۀ تاریخی، گشایش‌های فضایی، کاربری‌های قدیمی و چیدمان آن‌ها، شکل یافته است. با واکاوی این گذر در زمینه‌های مطالعاتی نظیر: سازمان فضایی شهر، رابطۀ جز و کل، ارتباطات مفصلی و تحلیل مولفه‌ها، کیفیت‌های موثر آن بر فضای عمومی شهر تبیین گردیده است. این کیفیت‌ها شامل: ارتباط کالبدی و نسبت معنایی فضای عمومی، هویت‌بخشی به فضای عمومی و تعادل‌بخشیدن به فضای عمومی و کارکرد عناصر کالبدی گذر در تبیین فضای عمومی است که می‌تواند مبنایی جهت توسعۀ آتی گذر، ارتقای فعالیت‌ها و تعاملات اجتماعی و حل مسائل و معضلات کالبدی آن باشد.

An Analysis of the Position of Historical Passages in the Structure of Public Urban Spaces (Case Study: DarKhoungah Passage, Tehran)

The components of a traditional Iranian city include harmonious and cohesive structures arising from different concepts. The network of passages is one of the most significant communicative elements in these cities, which in addition to connecting different parts of the context, have contributed to the presence and various activities of the residents of the neighborhood and have had an important place in the public domain of the city. The exposure of the space organization and current life in these passages to the content and physical transformation of cities is a significant issue. Accordingly, the purpose of this study is to scrutinize the position of historical passages in the structural system of public spaces of the city and to extract the factors affecting the position. To this end, this study examined to see how this element works in the public and collective domains of today’s cities. This research employed a qualitative approach and a descriptive and analytical method, and it examined the concept and characteristics of historical passages and the components of public space related to them through bibliographic and document studies. These components included access and movement, hierarchy, stillness, contrast and divergence, mobility and diversity, landuse intermixture, spatial flexibility, and continuity. This study used spatial physical analysis to examine the interaction of factors in the study area of DarKhoungah passage. The analysis was based on visual evidence and field observations. Due to the formation of the public space of DarKhoungah passage based on the organization system of neighborhood centers and the existence of evident characteristics such as historical buildings, spatial openings, old landuses, and their arrangements, this study analyzed this passage from different perspectives such as urban space organization, partwhole relationship, joint communications, and component analysis and explained its effective qualities on the public space of the city.  Analysis of the data shows that these qualities include physical connection and semantic relation of the public space, identification of the public space, balancing the public space, and the function of physical elements of the passage in explaining the public space, which can be a basis for future development of the passage, promotion of activities, social interactions and solving its physical issues and problems.