انعطاف پذیری، ویژگی بارز باغ ایرانی برای بهره گیری از آن در دورۀ معاصر

باغ ایرانی به‌عنوان یکی از سبک‌های باغ‌سازی در جهان مطرح است و ویژگی‌های خاص این سبک آن را از دیگر همتایان خود متمایز کرده است. بسیاری از صاحب‌نظران بر این عقیده ‌هستند که خود باغ ایرانی نیز در طی دوران‌های مختلف، تغییراتی را پشت سر گذاشته و روندی رو به تکامل داشته است. در عصر حاضر، مطلوبیت فضایی موجود در باغ ایرانی در بوستان‌های شهری دیده نمی‌شود. دلایل متعددی مانند الگوبرداری و غرب‌زدگی در اواخر دورۀ قاجار و استفاده از طراحان غربی در دورۀ پهلوی سبب خلق بوستان‌های شهری شده‌اند که نه‌تنها شکل ظاهری آنها ارتباطی با گذشتۀ این مرزوبوم ندارد، بلکه اصول اولیۀ ارتباط بین انسان و طبیعت در فرهنگ ایرانی نیز در آنها نادیده گرفته شده است. بسیاری از ارزش‌های باغ ایرانی در دوران‌های مختلف تکامل آن ثابت مانده‌اند که خود نشان از ارزش ذهنی و معنوی آنها نزد ایرانیان دارد. در این مقاله با بررسی اجمالی برخی باغ‌های تاریخی ایران و بوستان‌های معاصر شهر تهران نشان داده شده است که ترس استفاده از شاخصه و عناصر باغ ایرانی به‌واسطۀ هندسۀ قوی آن، سبب بی‌هویتی بوستان‌های شهری شده است. در این پژوهش با بررسی اسناد کتابخانه‌ای و مطالعۀ میدانی نمونه‌ها، سعی شده تا انعطاف‎پذیری باغ ایرانی در دوره‌های مختلف بررسی و به‌دنبال آن تبلور کالبدی آنها نیز به‌عنوان شاخص‌ تعیین شوند. در ادامه با مقایسۀ حضور شاخص‌ها در باغ‌های ایرانی و بوستان‌های شهر تهران تداوم آنها مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج این پژوهش حاکی از این است که باغ‌های ایرانی بر خلاف تصور غالب به داشتن هندسۀ خشک و مستطیل‌شکل در کل و جزء در طول تاریخ انعطاف‎پذیری بالایی را از خود نشان داده و به فراخور کاربرد یا زمانه تغییر کرده‌اند. نادیده‌گرفتن این ویژگی یا عدم به‌روزرسانی مفاهیم باغ ایرانی سبب عدم استفاده از این سبک در طراحی بوستان‌های شهری شده که تاثیر بسزایی در ارتباط شهروندان با فضاهای سبز شهری به‌عنوان طبیعت مورد احترام داشته است.

Flexibility, A Prominent Feature of the Persian Garden to Use it in the Contemporary Period

Persian garden is a wellknown gardening style in the world. This style is distinguished from its other counterparts due to its special features. Many experts believe the Persian garden has undergone changes during different periods of evolution. Presently, the spatial desirability of the Persian garden is not seen in urban parks. Numerous reasons such as westernization and imitation in the late Qajar period and the use of Western designers in the Pahlavi period have created urban parks that not only their appearance has nothing to do with this land’s past but also the basic principles of communication between man and nature in Iranian culture are ignored in them. Many of the Persian garden’s perks have remained constant in different periods of its development, which shows its mental and spiritual value among Iranians. In this article, with an overview of some historical gardens of Iran and contemporary parks in Tehran, it has been shown that the fear of using the features and elements of Persian gardens due to their strong geometry, has caused the obscurity of urban parks. The results of this study indicate that Persian gardens, contrary to the prevailing perception of having dry and rectangular geometry in whole and in part, have shown a high degree of flexibility throughout history and have changed according to function or time. Ignoring this feature or not updating the concepts of the Persian garden has led to less use of this style in the design of urban parks, which has had a significant impact on citizens’ relationship with urban green spaces as a part of nature they respect.