بازخوانی کالبد باغ هزارجریب بر پایۀ مطالعات مقایسه‌ای اسناد توصیفی-تصویری و میدانی

براساس شواهد و اسناد موجود، در دورۀ صفوی، باغ‌های زیادی در اصفهان ساخته شده که امروزه تنها نامی از آنها برجای ‌مانده است. باغ هزارجریب از شناخته‌شده‌ترین آنهاست. این باغ در جنوب زاینده‌رود و در دامنۀ کوه صفه جای داشته است. امروزه دانشگاه اصفهان و بخش‌هایی از یکی از محلات شهری (مرداویج) بر روی بقایای آن ساخته شده است. بازخوانی این باغ در راستای معرفی ویژگی‌های کالبدی آن، به شناخت بیشتر بخشی از ارزش‌های باغسازی کهن ایرانی کمک می‌کند. در این راستا، اسناد توصیفی و تصویری می‌تواند راهکاری برای تحلیل ویژگی‌های کالبدی باغ هزارجریب در زمان آبادانی آن باشد. سیاحان بسیاری در دوره‌های مختلف به توصیف این باغ به لحاظ معماری و رویدادهای آن در زمان آبادانی و افول پرداخته‌اند. این پژوهش برای نخستین بار تلاش می‌کند به بازنمایی بصری کالبد باغ هزارجریب و عناصر آن به‌گونه‌ای جامع بپردازد. از سوی دیگر چگونگی آبیاری این باغ در فرایند بازنمایی تصویری آن آشکار خواهد شد. جهت انجام این مدلسازی از اطلاعات کتابخانه‌ای به‌عنوان اسناد توصیفی از یک سو، و از اسناد تصویری از سوی دیگر بهره گرفته شد. مطالعات میدانی منطقۀ مورد نظر تکمیل‌کنندۀ بخشی از ناشناخته‌های این باغ در گذر زمان بود. این مقاله بر آن است تا با بازنمایی باغ هزارجریب در گذر زمان به دگرگونی‌های آن نیز بپردازد. یافته‌های این پژوهش بر پایۀ چهار نظام اصلی باغ ایرانی: راه، گیاه، ساختمان و آب نهاده شدند. با تحلیل‌های انجام‌گرفته ارتباط فضایی بخش‌های گوناگون باغ هزارجریب، نسبت فضاهای پر و خالی، تعداد سطوح و فرم شکلی عمارات به دست آمدند. از سوی دیگر تغییراتی که در گذر زمان پدید آمده بود نیز آشکار شد.

A Review of Hezar Jarib Garden’ Form Based on the Descriptive, Illustrative, and Field Documents

According to the available evidence and documents, during the Safavid period, many gardens were built in Isfahan, of which only their names have remained today. The Hezar Jarib garden is one of the most famous of these gardens. This garden is located in the south of Zayandehrood river and at the foot of the Sofeh mountain. Today, the University of Isfahan and parts of one of the urban neighborhoods (Mardavij) are built on its remnants. To introduce its characteristics, the study of this garden helps better understand some of the values of ancient Iranian garden building. In this regard, descriptive and illustrative documents can be a solution to analyze the physical characteristics of the Hezar Jarib garden at the time of its prosperity. Many tourists in different periods have described this garden in terms of architecture and its events during its prosperity and deterioration. For the first time, this research tries to comprehensively represent the framework of the Hezar Jarib garden and its elements. On the other hand, the irrigation method of this garden will be revealed in the process of its visual representation. Descriptive and illustrative documents perform this modeling. Field studies also revealed some of the unknowns of the garden over time. The purpose of this article is to represent the transformation of this garden over time. The findings are based on the four primary systems of the Persian garden; Roads, plants, buildings, and water. With the analysis of the spatial relationship of different parts of the Hezar Jarib garden, the ratio of void and solid spaces, the number of surfaces, and the shape of the buildings were obtained. On the other hand, the changes that occurred over time were also revealed.