طراحی و برنامه‌ریزی تاب‌آور رودخانه‌های شهری در مواجهه با آشوب سیل (برنامه‌ریزی تاب‌آور رودخانۀ درکه)

تاب‌آوری به‌عنوان رویکردی نوین در دهه‌های اخیر جهت بازیابی مولفه‌های محیطی و اجتماعی رودخانه‌های شهری در مواجهه با آشوب‌های سیل و خشکسالی مورد توجه متخصصین به‌ویژه معماران منظر قرار گرفته‌ است. رودخانۀ‌ درکه به‌عنوان یکی از رودخانه‌های شهری تهران طی سال‌های متمادی، علی‌رغم وجود زیرساخت‌های کنترل سیل، کانال‌کشی و تراس‌بندی‌های متعدد در بستر رود، در برابر آشوب سیل و پیامدهای آن آسیب‌پذیر‌ بوده‌ و این امر نشان‌دهندۀ عدم‌کفایت این طرح‌ها در کنترل سیلاب است. به‌همین‌دلیل برنامه‌ریزی و طراحی در راستای کاهش خطر سیل و افزایش پایداری رودخانۀ درکه امری ضروری محسوب می‌شود. در این راستا، این پژوهش در پی رهیافتی از معضلات و پیامدهای سیل رودخانۀ‌ درکه است و در پی‌ یافتن پاسخ به این پرسش‌هاست که آیا رویکرد نوین تاب‌آوری جایگزین مناسبی برای رویکردهای تک‌بعدی و مهندسی در راستای مدیریت رودهاست؟ این رویکرد چگونه می‌تواند محیط آشوبناک رود درکه را به محیطی پایدار و سازگار با محیط تبدیل‌سازد؟ بر این اساس، این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با مرور فشردۀ ادبیات نظری، شاخص‌های تاب‌آوری را گردآوری کرده است؛ سپس استراتژی‌های طراحی براساس تعاریف، استخراج ‌شده‌اند و راهکارهای طراحی رود درکه به‌عنوان نمونه موردی در مواجهه با آشوب سیل ارائه ‌شده ‌است. این پژوهش با تکیه بر هفت شاخص تفکر تاب‌آوری که عبارتند از: افزونگی، تنوع، استحکام، ارتباط یا اتصال، یادگیری، خودسازماندهی و تغییرپذیری، به ارائۀ استراتژی‌هایی اعم از تنوع فضایی و زیستی، افزایش دانش، توانایی و مهارت افراد بومی و استفاده از تجربۀ آنها در سیل‌های گذشته، استحکام در مولفه‌های انسان‌ساخت و طبیعی و تقویت ارتباط فضایی و پیوستگی مولفه‌های طراحی و همچنین خودسازماندهی منابع‌زیستی و اجتماعی جهت طراحی رود درکه در برابر آشوب سیل پرداخته ‌است. این برنامه‌ریزی و طراحی جامع شامل ابعاد مختلف محیطی و اجتماعی است که می‌تواند جایگزین مناسبی برای کانال‌های کنترل سیلاب و تراس‌بندی‌های بستر رود باشد. همچنین این برنامه‌ریزی می‌تواند به‌عنوان الگویی برای رودهای شهری ایران و جهان در شرایط مشابه مورد استفاده ‌قرار گیرد.

Resilience Planning and Design of Urban Rivers in the Face of Flood Disturbances(A Case Study: The Resilience Planning of the River Darakeh)

In recent decades, resilience planning has been received significant attention by experts from most of the fields, especially landscape architects, in the face of flood and drought disturbances. The River Darakeh, as one of the urban rivers located in Tehran, is highly vulnerable to flood disturbance and its consequences despite the construction of floodcontrol infrastructures—channels and terraces on the riverbeds. This issue reveals the insufficiency of such plans in controlling the flood. Thus, it is necessary to plan and design the River Darakeh in order to reduce the risk of floods and increase the sustainability of the river. In this regard, this study seeks to fine an alternative approach instead of channels against the environmental problems and consequences of the floods of the River Darakeh. Therefore, this paper endeavors to find answers of the questions: is the new approach to resilience a viable alternative to onedimensional and engineering approaches to the management of rivers? In order word, how can this approach transform the turbulent environment of the River Darakeh into a sustainable and environmentally and floodfriendly environment? Accordingly, this study employs the descriptiveanalytical approach as well as a brief review of the related literature in order to gather various resilience indices. Then, design strategies based on the definitions of indices are extracted, and design solutions for the River Darakeh, as a case study, are presented in the face of flood disturbances. This study relies upon seven indices of resilience thinking—namely, redundancy, diversity, strength, connection, learning, selforganization, and variability—to present several strategies; including environmental and spatial diversity, highlevel knowledge, the capacities and skills of indigenous people, the application of past generation’s experiences regarding past floods, strength of natural and humanmade components, strength of the spatial relations and coherence of design components, and selforganization of social and ecological resources; for designing the River Darakeh to withstand against flood turbulences. This design and planning initiative includes different social and environmental dimensions which can be considered as alternative solutions for the flood control channels and the terracing on the riverbeds. The finding of this paper can be applied as a pattern for chaotic urban rivers in Iran and throughout the world in similar circumstances.