منظر آیینی برج ایرانی و اثر آن در مدیریت گردشگری

مطالعۀ سیر تاریخى واژۀ برج در کتاب‌هاى لغت نشان مى‌دهد، برج در آغاز تنها بر باروهاى ساخته شده بر گوشۀ دیوارهاى شهر، قلعه‌ها و کاخ‌ها اطلاق مى‌شده و سپس دچار توسعۀ معنایى شده است. امروزه منارها جای خود را به برج‌هایی داده‌اند که کاربری‌های گوناگونی دارند. برج در ایران کاربردهای متنوع و متعددی داشته است. علاوه بر قلاع، در دو سوی درِ ورودی کاروان‌سراها نیز برای دیده‌بانی و مراقبت، برج‌هایی ساخته می‌شد. گاه به کبوترخانه‌ها نیز برج کبوتر می‌گفته‌اند و برخی از مقبره‌ها نیز به میل یا برج شهرت یافته‌اند. همچنین شماری از میل‌ها که برای برافروختن آتش بر فراز آنها و راهنمایی گمشدگان ساخته می‌شدند، برج نام می‌گرفتند. هدف این مقاله بررسی برج‌های ایرانی از دیدگاه منظرین است. بر همین اساس، بعد از ریشه‌شناسی واژۀ برج، معنا و ریشۀ این واژه با کاربردهای متفاوتی که در طول زمان داشته، تطبیق داده شده و با نگرشی عمیق به معنی و ریشۀ واژۀ برج پرداخته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در لغت‌نامۀ فارسی بیشتر به کارکرد دفاعی، امنیتی و نظامی برج توجه شده، حال آنکه با بررسی ریشۀ این واژه در زبان عربی بیشتر به کارکرد اطلاع‌رسانی برج توجه شده است. با بررسی برج‌های تاریخی ثبت‌شده در ادارۀ میراث فرهنگی و گردشگری ایران، به طیف وسیعی از کارکردها ذیل چهار گروه نمادین، اطلاع‌رسانی، کارکردی و نظامی دست یافته و با بررسی بیشتر مشخص شد که تعداد زیادی از برج‌ها چند‌منظوره بوده‌اند. به نظر می‌رسد میان شکل برج‌ها، کاربردهای متفاوت آنها و همچنین پراکندگی جغرافیایی آنها ارتباطاتی وجود دارد که این مسئله مستلزم بررسی و پژوهش بیشتر در این زمینه است.