همنشینی آب، گیاه و نظرگاه، به دنبال کهن‌الگوی باغ ایرانی

علی‌رغم مطالعات بسیار در مورد باغ ایرانی و وجوه مختلف آن خصوصاً در دهه‌های اخیر، ابعاد ناشناخته و مورد اختلاف در باب دلایل شکل‌گیری و هندسه باغ بسیار زیاد است. در این بین الگوی چهارباغ، که باغ را حاصل دو محور متعامد با وجود کوشکی در محل تقاطع می‌داند، با استناد به برخی شواهد چون نقوش برجسته چلیپایی و توصیف از بهشتی که آدم ابوالبشر از آن رانده شده‌است، به عنوان کهن الگوی باغ ایرانی معرفی شده‌است. در سال‌های اخیر این تفکر توسط برخی از محققین مورد نقد قرار گرفته‌است. در واقع، وجود الگوهای مختلف برای یک پدیده مانند باغ ایرانی نشان از ناتوانی پاسخگویی یک الگوی شکلی ثابت برای آن پدیده است، لذا شایسته است تلاش‌ها در جهت کشف الگوی پنهانی باشد که بتواند انواع گونه‌های شکلی را تولید نماید. مقاله با سوال از چگونگی شکل‌گیری رابطه انسان، آب و درخت در باغ ایرانی به دنبال یافتن کهن الگویی برای باغ ایرانی است که توجیه‌کننده انواع فرم‌های توسعه‌یافته باغ ایرانی نیز باشد. هدف غایی این نوشتار به دنبال معرفی الگوی پنهان باغ ایرانی از ورای بررسی رابطه انسان، آب و درخت در نمونه‌ها و فرم‌های متنوع باغ ایرانی است. نتایج تفحص در عناصر باغ ایرانی، نحوه استفاده از فضاهای آن و زیبایی‌شناسی خاص ایرانی، حاکی از وجود و تکرار الگوی سه‌گانه آب، گیاه و نظرگاه در باغ ایرانی است که تلاش در همه گونه‌های کالبدی بهره‌مندی از منظر آب و گیاه، به عنوان مهمترین عناصر طبیعی، از روی مکانی به عنوان نظرگاه است.

The Complex of Water, plant and Nazargâh Looking for an Archetype of Persian Garden

Despite the comprehensive study especially during recent years in regard with phenomenon of Persian garden, the unknown dimensions and discrepant issues are so much; regarding formation and geometry of Persian garden. In between, the Châhârbâgh’s pattern which knows it;” garden is consequences of two orthogonal axes with existence a palace in confluence location of axes”, introduced as archetype of Persian garden by citing some of evidence; like designs of cruciform inscription and descriptions of paradise where Adam driven from there; This idea had criticized by some researchers in recent years. Current article criticizes common archetype of Châhârbâgh as viewer is on the vision point where perception by user is impossible and more importantly; it’s not able to justify all Persian garden forms. By question about how formation the human, water and trees relations in Persian garden and also be able to justify various of developed forms in Persian garden; hence this article is going to introduces the existence hidden pattern in Persian garden that be able to justify all developed forms of Persian garden. Researching about Persian garden elements and how space usage and Iranian’s specific aesthetic are indications concerning existence of triplet pattern water, plants and Nazargâh (Belvedere) in Persian garden; that effort in all of physical species was toward utilizing water and plant perspectives from the location like Nazargâh as most important of natural elements.