نقد سلبی و نقد ایجابی در تاریخ‌نگاری باستانی پاریزی

محمدابراهیم باستانی پاریزی (1391-1304) بدون این که هرگز مدعی روشمندی در تاریخ‌نگاری فردگرایانۀ خویش باشد، در تمامی آثارش بارها در راستای ابهام‌زدایی از متون تاریخی، دست ‌به ‌نقد و اجتهاد سلبی و نقد و اجتهاد ایجابی زده است. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که باستانی پاریزی چگونه توانسته با به‌کارگیری سلاح نقد و اجتهاد مورخانه، به استنتاج حقیقت غیر مذکور در منابع دست یابد و بازتاب آن در تاریخ‌نگاری وی چگونه بوده است. نتایج این پژوهش نشان خواهد داد که باستانی پاریزی نقد (اجتهاد) سلبی و نقد (اجتهاد) ایجابی را در تمام آثار معروف خویش به‌عنوان رویکردی در پاسخ به ابهامات تاریخی به کار بسته و این تکنیک را راهی برای وصول به حقیقت و عینیت تاریخی در نظر گرفته است؛ به‌طوری‌که می‌توان مدعی بود این مسئله وجه تمایز و یکی از مهم‌ترین شاکله‏ های سبک تاریخ‌نگاری وی است. بر این اساس باستانی پاریزی را باید در زمرۀ مورخان عینیت باوری دانست که عقیده دارند وصول به عینیت و حقیقت تاریخی برای مورخ در پرتو نقد و اجتهاد تاریخی، امکان‌پذیر است.

negative criticism and positive criticism in bastani –e- parizi historiography

without ever claiming to be methodical in his individualistic historiography, mohammad ibrahim bastani parizi (1304-1391) repeatedly used negative criticism and ijtihad as well as positive criticism and ijtihad to disambiguate historical texts in all his works. the main question of this study is how bastani parizi used the weapon of historical criticism and ijtihad to infer the truth not mentioned in the sources and how this was reflected in his historiography. the results of this study will show that bastani parizi used negative criticism (ijtihad) and positive criticism (ijtihad) in all his famous works to respond to historical ambiguities and that he saw this technique as a way to achieve historical truth and objectivity. thus, that it can be argued that this issue is the distinguishing feature and one of the most important features of his historiographical style. accordingly, bastani parizi should be considered among the objectivist historians who believe that it is possible for a historian to achieve objectivity and historical truth in the light of historical criticism and ijtihad.