شیوۀ تاریخ‌نگاری محمدبن‌محمد الیمانی در گفتمان تاریخ‌نگاری اسماعیلیان

محمدبن‌محمد الیمانی از مولفان دربار العزیز بالله پنجمین خلیفۀ فاطمی است. رسالۀ کوتاه سیره‌ الحاجب تنها متن برجای‌مانده از اوست که دارای محتوایی تاریخ‌نگارانه است. این رساله به دستور خلیفۀ وقت و به شیوۀ نقلی رویدادهای مربوط به قدرت‌یابی فاطمیان را ما بین سال‌های 286 تا 297 هجری براساس روایات جعفربن‌علی الحاجب پیشکار مخصوص عبیدالله المهدی روایت می‌کند. دورانی یازده‌ساله از تاریخ فاطمیان که با اعلام امامت ازسوی عبیدالله المهدی آغاز و با استقرار دولت فاطمیان در رقاده خاتمه می‌یابد. در این مقاله تلاش شده است براساس شاخصه‌های نگرشی و نگارشی حاکم بر تاریخ‌نگاری اسماعیلیان، متن رسالۀ سیره‌ الحاجب از منظر موضوع نگارش تاریخ، روش و رویکرد مسلط بر شیوۀ نگارش تاریخ و منابع نقل روایات تاریخی، بررسی و تحلیل علمی شود. براین‌اساس به نظر می‌رسد که رسالۀ سیره‌ الحاجب با برخورداری از شاخصه‌هایی چون تاریخ‌نگاری مقدس با رویکرد کلامی، شیوۀ ترکیبی در نقل رویدادها و اتکای بر روایات شاهدان عینی و منابع مورد وثوق مورخ اسماعیلی، ذیل گفتمان تاریخ‌نگاری اسماعیلی قابل دسته‌بندی است. شیوۀ پژوهش در این مقاله، تحلیل محتوای کیفی و گردآوری داده‌ها مبتنی‌بر جست‌وجوی کتابخانه‌ای است.

the method of historiography of muhammad bin muhammad al-yamani in the historiographic discourse of the ismailis

mohammad ibn mohammad al-yamani was one of the authors at the court of al-aziz billah, the fifth fatimid caliph. the short treatise sirat al-hajib is the only surviving text by him that has historical content. this treatise, commissioned by the caliph of the time, recounts the events surrounding the fatimid rise to power between 286 and 297 ah, based on the narratives of ja’far ibn ali al-hajib, the personal advisor of ubaydullah al-mahdi. an eleven-year period in fatimid history that began with the proclamation of the imamate by ubaydullah al-mahdi and ended with the establishment of the fatimid government in raqqada. this treatise is the only fatimid source that specifically describes an ambiguous period of fatimid history from an internal organisational perspective. it seems that the treatise sirat al-hajib can be assigned to the isma’ili historiographical discourse, as it exhibits characteristics of a sacred historiography with a theological approach, a combined method in narrating events, and reliance on eyewitness accounts and reliable sources of the isma’ili historian. the research method in this article is qualitative content analysis and data collection based on library research.