تحول تصویر مغول‌ها در تاریخ‌نگاری عثمانی؛ از دشمنان ویرانگر تا مشروعیت‌بخشان سیاسی

مغول‌ها به‌عنوان یکی از امپراتوری‌های بزرگ‌ تاریخ، نقش چشمگیری در تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خاورمیانه و آسیای صغیر ایفا کردند. این مقاله به بررسی و ارزیابی چگونگی تصویرسازی و تحلیل مغول‌ها در تاریخ‌نگاری عثمانی پرداخته است. در افسانه‌های مربوط به تاسیس امپراتوری عثمانی و آثار مورخان سلجوقیان آناتولی و عثمانی‌ها، مغول‌ها عمدتاً به‌عنوان دشمنان و ویرانگران معرفی شده‌اند. بااین‌حال، در تاریخ‌های جهانی و چند سلسله‌ای، حکمرانان مغول از شهرت خوبی برخوردار بودند و گاه به‌عنوان تجدیدکنندگان دین و حتی ادغام‌شده در شجره‌نامۀ عثمانی‌ها مورد تحسین قرار گرفته‌اند. این پژوهش به‌دنبال پاسخ به این سوال است که چرا و چگونه نگرش مورخان عثمانی نسبت‌به مغول‌ها در طول زمان تغییر کرده است. پژوهش حاضر این فرضیه را مطرح می‌کند که این تغییر نگرش، ناشی از ترکیب عوامل مختلفی ازجمله مواجهه با صفویان و تاثیر تاریخ‌نگاری فارسی بوده و به‌عنوان ابزاری برای مشروعیت‌بخشیدن به سلسلۀ عثمانی مورد استفاده قرار گرفته است. این پژوهش با استفاده از روش تاریخی‌تحلیلی نگاشته شد و همچنین نویسندگان، به نقش تاثیرگذار تاریخ‌نگاری فارسی، به‌ویژه در زمینۀ سلجوقیان روم و ایلخانان مغول، در تحولات فکری و فرهنگی عثمانی‌ها پرداخته و تلاش دارند تا به‌طور جامع‌تر تاثیرات این تاریخ‌نگاری را در دوران عثمانی بررسی کنند. به‌ویژه تاثیر ادیبان و فرهیختگان ایرانی که الگوهای فکری خود را به تاریخ‌نگاری عثمانی تزریق کردند و نقش مهمی در شکل‌گیری این امپراتوری داشتند. نتیجۀ این بررسی نشان می‌دهد که تعامل عثمانی‌ها با میراث مغول و تاریخ‌نگاری فارسی، تاثیرهای مهمی بر مشروعیت و ساختار حکومت عثمانی داشته است.

the transformation of the image of the mongols in ottoman historiography: from destructive enemies to political legitimizers

as one of the greatest imperial powers in history, the mongols played a pivotal role in shaping the political, social, and cultural changes in the middle east and asia minor.this article examines the way in which the mongols were represented and interpreted in ottoman historiography. in the founding legends of the ottoman empire, as well as in the works of historians of the seljuks of anatolia and the early ottomans, the mongols were predominantly depicted as destructive enemies. nevertheless, in universal and multidynastic histories, the mongol rulers were often portrayed in a positive light, celebrated as innovators of religion, and sometimes even integrated into the ottoman genealogical tradition. this study seeks to address how and why ottoman historians’ perceptions of the mongols evolved over time. it argues that this change resulted from a confluence of factors, in particular the confrontation with the safavid state and the profound influence of persian historiographical traditions, and that it was strategically employed as an instrument to legitimize the ottoman dynasty. using a historical-analytical approach, the authors emphasize the pivotal role of persian historiography, especially the narratives of the seljuqs of rum and the mongol ilkhanids, in shaping the intellectual and cultural foundations of the ottoman world.the article further underscores the contributions of iranian literati and intellectuals, who transmitted their ideological models into ottoman historiography and played an essential role in the cultural and political formation of the ottoman empire.ultimately, the findings reveal that the ottoman engagement with the mongol heritage and persian historiographical models exerted a profound influence on the evolution of ottoman political legitimacy and state structure.