تاملی روش‌شناختی پیرامون شایعات مربوط به کشته‌شدگان انقلاب اسلامی (نمونۀ موردی 15خرداد 1342 و 17 شهریور1357)

شایعه در حکومت و جامعه همواره با اهداف چندسویه‎ای مطرح بوده است. طراحی شایعه از منظر گونه‎شناختی متنوع بوده و در انواع و روش‌های مختلفی به کار گرفته می‌شود. در فرایند انقلاب اسلامی ایران نیز شایعات مختلفی در ارتباط با گروه‎ها و طیف‎های تاثیرگذار بر ساخت قدرت مطرح شده است. هدف پژوهش حاضر، بررسی روش‎شناختی شایعات مرتبط با موضوع تعداد کشته‌شدگان در برهۀ مبارزات انقلاب اسلامی و نقد روایت‎های موجود است. پرسش اصلی این است که شایعات پیرامون تعداد کشته‌شدگان در فرایند انقلاب در گفتمان‎های حکومت پهلوی و مخالفان آن با چه انگیزه‎هایی مطرح شده و بر پایۀ چه مبانی روش‎شناختی می‎توان آن‌ها را سنجش و نقادی کرد. در این پژوهش که براساس روش توصیفی‌تحلیلی سامان‌یافته، تلاش می‌‌شود تا برای ارائۀ تحلیلی عمیق‌تر از شایعات رایج این برهه از نظریۀ تحلیل گفتمان نیز استفاده شود. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که شایعه‌سازی به‌عنوان ابزاری برای «مظلوم‌نمایی» و «تبلیغات علیه حاکمیت» مورد استفادۀ مخالفان رژیم پهلوی قرار داشت و به همان نسبت به‌عنوان ابزاری برای تشکیک در خاستگاه انقلاب و رهبران آن با هدف تضعیف و به حاشیه‌راندن گفتمان انقلابی مورد بهره‌‌برداری رژیم پهلوی قرار می‌‌گرفت.

a methodological reflection on the rumors around the casualties of islamic revolution (case study: 15th khordad of 1342, and 17th shahrivar of 1357)

rumors have always existed in governments and societies with multi-pronged goals. rumor planning is typologically varied and also applied in different ways. there were also many rumors about the groups and spectrum affecting the power structure throughout the islamic revolution of iran. the current study aims to examine the rumors about the casualties of the islamic revolution combats and review the existing narratives. our main question is what were the motives behind the rumors around the casualties of the islamic revolution in the discourses of both the pahlavi government and their dissidents; and based on what kind of methodology can we examine and review them? furthermore, the current study applying the descriptive-analytical approach uses the discourse analysis theory to provide a deep and comprehensive review of the common rumors of the time. our findings show that rumor-making as a means of “shamming oppressed” and “anti-government propaganda” was used by both the pahlavi dissidents and by the pahlavi regime itself to cast doubt on the causes of the revolution and its leaders’ motives, in order to pervert and marginalize the revolutionary discourse.