بررسی انتقادی بخش سلجوقیان جامع التواریخ حسنی

جامع التواریح حسنی  به‌عنوان یک اثر تاریخ‌نگاری عمومی متعلق به عصر تیموری، با این که در دوره‌ای متاخر نوشته شده، درخصوص تاریخ سلجوقیان برخی ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فرد دارد که آن را شایستۀ توجه می‌کند. مسئلۀ پژوهش حاضر این است که بخش سلجوقیان جامع التواریخ حسنی، براساس چه منابع و مستنداتی نوشته شده و به‌لحاظ محتوایی و اسنادی چه جایگاه و ویژگی‌هایی دارد؟ تاج‌الدین حسن یزدی مولف این اثر، تاریخ سلجوقیان را براساس چندین رساله و اثر تاریخ‌نگاری متعلق به این دوره نوشته است. وی بخش‌هایی از تاریخ سلجوقیان را به روایت سلجوق‌نامۀ ظهیرالدین نیشابوری و بدایع الازمان فی وقایع کرمان افضل‌الدین کرمانی نوشته است. مطالب نوشته‌شده براساس این دو اثر به جهت موجودبودن کتاب سلجوق‌نامه و باقی‌ماندن اساس متن بدایع الازمان به روایت محمدابراهیم خبیصی مورخ دورۀ صفوی، جنبه‌ای تکراری دارد، اما قسمت‌های مهمی از تاریخ سلجوقیان در جامع التواریخ، براساس دو اثر تاریخ‌نگاری ناشناخته و ناموجود دورۀ سلجوقی به نام‌های تاریخ قوامی و سنجرنامه به نگارش در آمده که به‌لحاظ محتوایی و اسنادی ارزشمندترین بخش آن محسوب می‌شود. روایت یزدی دربارۀ نحوۀ حضور سلجوقیان در خراسان مستند به اثری ناشناخته با عنوان تاریخ قوامی است و اخبار رویدادهای تاریخی خراسان دورۀ سلطان ملک‌شاه و سلطان سنجر مستند به سنجرنامه است. پژوهش حاضر ضمن این که بخش‌های تکراری و خلاصه‌نویسی‌شدۀ جامع التواریخ براساس سلجوق‌نامه و بدایع الازمان را به‌صورت مستند و تطبیقی با این دو اثر نشان داده، قسمت‌های منحصربه‌فرد این اثر درخصوص تاریخ سلجوقیان را هم با موضوعات مربوط بدان بیان کرده است. هدف این تحقیق آن است که با نشان‌دادن بخش‌های نوشته‌شدۀ جامع التواریخ براساس تاریخ قوامی و سنجرنامه، محققان و پژوهشگران تاریخ دورۀ سلجوقی را متوجه اهمیت و ضرورت بازخوانی انتقادی این بخش از روایت‌های جامع التواریخ در خصوص تاریخ سلجوقیان کند.

a critical review of the seljuks section of jāmi’al-tawāriḵ -e-hasani

jāmi’al-tawāriḵ-e- hasani is a general historiographical source belonging to the timurid era. although it was written in a later period, have some special and unique characteristics about the history of the seljuks, which makes it important. the problem with the current research is that the seljuk history section of jami’al-tawāriḵ based on what sources is it written and what content features it has. tāj addin hasan -e -yazdi, the author of this work, wrote the history of the seljuks based on several treatises and historiographical works belonging to this period. he has written parts of the history of the seljuks according to the seljukāmeh of zahir al-din nishaburi and badāyi’al-azman afzal addin-e-kermani. those parts that have been written based on the mentioned books have a repetitive aspect due to the existence of the seljuqnameh and remains the basis of the text of badāyi’al-azman, narrated by mohammad ibrahim ḵabisi, a historian of the safavid period. however, important parts of the history of the seljuks have been written in hasani’s jāmi’al-tawāriḵ, based on two unknown and non-existent historiographical sources of the seljuk period, named tariḵ-e- qavāmi and sanjarnāmeh, which is considered the most valuable part in terms of content and documents. yazdi’s narrative about the presence of the seljuks in ḵorāsān was documented in an unknown work entitled tāriḵ-e- qawāmi, and his narratives about historical events of khorasan during the reign of sultan malik shāh and sultan sanjar were written based on sanjarnāmeh. the present research explains the unique parts of this work regarding the history of the and intends to make the researchers of the history of the seljuk period aware of the importance and necessity of a critical review of the seljuk section of hasani’s jāmi’al-tawāriḵ that was written based on two sources of historiography, known as tāriḵ-e- qawāmi and sanjarnameh.