تحول موضوع و خاستگاه ترجمه‌‌های عربی به فارسی متون شیعی دورۀ صفوی در گذار از قرن 10 به 11

فارسی‌نویسی پس از تهاجم مغول در پیوند با هویت ایرانی و در پی بالیدن تشیع امامی به‌صورت نسبی رشد یافت. در جریان فارسی‌نویسی، ترجمه در دورۀ صفویه، با تاکید بیشتر بر زبان و هویت ملی رشد یافت. در این دوران آثار متعددی از عربی به فارسی برگردانده شد. «ترجمه»های این دوران سهم ممتازی در معرفی ابعاد مختلف اندیشه و آیین دارند. همچنین بررسی دلایل انتخاب متون ترجمه ازسوی مترجمان اطلاعاتی سودمند دربارۀ تحول در فکر و فرهنگ به دست می‌‌دهد. بررسی آماری ترجمه‌‌های این قرون تحول در موضوعات ترجمه را در گذار از دوران استقرار حکومت صفویه (قرن 10) به دورۀ تثبیت این سلسله (قرن11) نمایان می‌‌کند و نشان می‌‌دهد که موضوعات مورد توجه برای ترجمه همواره یکسان نبوده است. تغییر گفتمان غالب در این دوران با تغییر محتوای متون انتخابی برای ترجمه ازسوی مترجمان رابطۀ مستقیم دارد. این تغییر در محتوای متون انتخابی ناشی از چه عواملی بوده است، انگیزۀ آمران ترجمه و مقاصد مترجمان از انتخاب آن متون چه بوده است؟ ترجمه‌‌ها حاوی داده‌های تاریخی ویژه‌ای هستند که در کنار عوامل و شاخص‌های دیگر، روند و ماهیت تغییرات سیاسی و ایدئولوژیک را در این دوران بازتاب می‌‌دهند. در این مقاله به روش توصیفی‌تحلیلی تلاش شده است تا به‌ضرورت تغییر در انتخاب متن و محتوای متون ترجمه بپردازیم و نشان دهیم که ترجمه در این دوران باتکیه‌بر اخباری‌‌گری، روش‌های کلامی را برای ساخت و گسترش تشیع به‌مثابۀ یک ایدئولوژی سازنده در حیات صفویان به کار گرفته‌اند.

the evolution of the subject and origin of arabic to persian translations shiite texts of the safavid period in the transition from the 10th to the 11th century

the growth of translation in the safavid period can be seen alongside the growth of persian writing. during this period, many shi’ite texts were translated from arabic to persian. persian writing grew relatively after the mongol invasion along with iranian identity and following the spread of imami shiism. during the safavid era, persian writing in translation also took its path towards expansion. in addition, persian writing shows an emphasis on language and national identity. examining the selection of translation texts by translators is a significant point and it provides useful information in the field of thought and culture. the evolution in translation themes can be understood by the statistical analysis of the translations of these centuries. these subjects are different in the 10th century, the period of the establishment of the safavids, and the 11th century, the period of their consolidation. the dominant discourse in this era can be seen in the change in the choice of texts by the translators. what factors caused this change? what was the motivation of translation supervisors and translators for choosing texts? the translations have enlightening historical data that show us the political and ideological changes during this era. in this thesis, in a descriptive-analytical method, we have tried to address the demand of changing the choice of text and content of translation texts and to indicate that in this period based on news, verbal methods have been used to construct and spread shiism as a constructive ideology in the life of the safavids.