تاریخ آموزش رسمی محیط‌‌‌زیست در ایران: محیط‌زیست در کتاب‌های درسی دهه‌‌های 1370 و 1380

این مقاله ازطریق تحلیل محتوای کمّی کتاب‌‌های درسی پایۀ پنجم ابتدایی و سوم راهنمایی دهه‌‌های 1370 و 1380 و نیز بررسی میزان توجه به آموزش محیط‌‌زیست در نظام برنامه‌‌ریزی توسعه‌‌ای در تلاش است تا نشان دهد که سهم محیط‌‌‌زیست و حفاظت از آن در کتاب‌‌های درسی و متعاقباً در آموزش رسمی به چه میزان بوده است و اصولاً نگاه به محیط‌زیست در اندیشۀ برنامه‌‌ریزان درسی تحت‌‌تاثیر چه عواملی قرار داشته است. یافته‌‌های مقاله نشان می‌‌دهد که از مجموع محتوای متنی کتاب‌‌های بررسی‌شده تنها حدود 2درصد به حفاظت محیط‌‌‌زیست پرداخته و در سطوح سه‌گانۀ دانش، نگرش و مهارت، از مجموع محتوای متنیِ محیط‌زیستیِ کتاب‌‌های بررسی‌شده، بیش از70درصد به سطح دانش اختصاص یافته است و افزون‌بر این بیشترین میزان داده‌‌های محیط‌‌‌زیستی را می‌‌توان در کتاب‌‌هایی چون جغرافیا، علوم‌تجربی و حرفه‌وفن یافت. این امر می‌‌تواند نشانگر غلبۀ تفکر تجربی بر نگاه برنامه‌‌ریزان درسی در زمینۀ آموزش محیط‌‌‌زیست باشد؛ بااین‌حال به نظر می‌‌رسد در دهۀ 1380 توجه کتاب‌های درسی به سطح نگرش بیشتر شده به‌طوری که از 2درصد، در دهۀ 1370 به 4درصد، در دهۀ 1380 افزایش یافته است. همچنین داده‌‌های موجود نشان می‌‌دهند که در دهۀ 1380 از غلبۀ تفکر تجربی کاسته شده و حفاظت محیط‌زیست به کتاب‌‌های غیرتجربی چون فارسی و تعلیمات دینی وارد شده است. به‌علاوه در دهۀ 1380 کتاب‌‌های درسی، توجه بیشتری به آلودگی‌‌های محیطی و تاثیر فعالیت‌‌های آلایندۀ انسان بر محیط‌‌‌زیست نسبت‌به دو دهۀ قبلی داشته‌‌اند.

the history of environmental formal education in iran: environment in textbooks of the 1370s/1990s and 1380/2000s

this article uses a quantitative content analysis of fifth grade elementary school and third grade of middle school textbooks from the 1370s/1990s and 1380s/2000s in an attemp to show the contribution of the environment and its protection in textbooks and subsequently in formal education. in addition, this article tries to find out what factors influenced the thinking of curriculum planners and textbook authors. the results of the study show that only two percent of the total text content of the books deals with environmental protection. of the threefold levels of knowledge, attitude and skills in these books, 78% are at the knowledge level. furthermore, the largest amount of environmental data is found in books such as geography, experimental science and technology occupation. this could be an indication of the dominance of experimental thinking in the eyes of curriculum designers in the field of environmental education. however, it seems that in the 1380s, the textbooks paid more attention to the level of attitude, so that it increased from 2% in the 1370s to 4% in the 1380s. moreover, in the 1380s, the dominance of experimental thinking seems to have decreased and environmentalism was included in non-experimental books such as farsi and religious teachings. in addition, in the 1380s, textbooks paid more attention to pollution and the impact of polluting human activities on the environment than in the previous two decades.