بررسی چگونگی حاشیه‌‌رانی انگاره‌‌های تصوف در کتاب الامالی شیخ صدوق

برخی از ابعاد سفر مهم شیخ صدوق به نیشابور در سال 367 هجری که به اقامت او در این شهر و برگزاری مجالس املا حدیث به‌مدت بیش از یک سال انجامید، کمتر مدنظر پژوهشگران قرار گرفته ‌‌است. سفری که با نفوذ روبه‌رشد متصوفه در این شهر و ادامۀ بحران عقیدتی شیعیان به‌واسطۀ غیبت کبری مقارن بود و کوشش شیخ برای انسجام‌‌بخشی به عقاید آنان را به‌دنبال داشت. این فرضیه که شیخ صدوق در ضمن برگزاری مجالس عمومی املا خود در نهان، به جلوگیری از گسترش تصوف در نیشابور نیز توجهی ویژه داشته ‌‌است، این پرسش را ایجاد می‌‌کند که با توجه به متن کتاب الامالی، شیخ صدوق چگونه به حاشیه‌‌رانی متصوفه در نیشابور پرداخته ‌‌است. دستاورد این پژوهشِ متن‌‌محورِ توصیفی‌تحلیلی آن است که شیخ صدوق حاشیه‌‌رانی جریان تصوف و جلوگیری از گسترش آن در نیشابور را با برجسته‌‌سازی انگاره‌‌های شیعی «جایگاه و منزلت ائمه(ع)» و «التزام ایمان با عمل» در مقابل انگاره‌‌های صوفیِ «امکان انجام کرامت توسط بزرگان صوفی» و «التزام به آداب سلوک» و نیز استفاده از قالب‌‌های داستانی در نقل روایات به انجام رساند. او با گزینش روایات و ایجاد انگارۀ «آن‌ها هم مانند ما هستند»، امکان حضور اولیۀ متمایلان به تصوف در مجالس خود را افزایش داد. ضمن آنکه با روایت گستردۀ مصادیق انگاره‌‌های شیعی، امکان مقایسۀ آن‌ها با انگاره‌‌های صوفی و ایجاد انگارۀ «ما بهتر از آن‌ها هستیم»، در اذهان مخاطبان شیعه و انگارۀ «آن‌ها بهتر از ما هستند» را در تاملات مخاطبان عام فراهم کرد.

the investigation of sufism concepts marginalization in sheikh sadouq’s al-amali

sheikh sadouq’s important journey was 367 ah in neyshabour. he lived in this city and conducted some hadith meetings for more than a year. these meetings were hardly noticed by other scholars. his journey coincided with the growing influence of sufis in this city and was accompanied by the long absence due to the ongoing ideological crisis of the shiites. he tried to unify their beliefs. there is a hypothesis that he held some meetings in secret to write hadiths and took special care to prevent the spread of sufism in neyshabour. therefore, the question of  how sheikh sadouq dealt with the marginalization of sufis in neyshabur arises based on the text of al-amali.   this descriptive-analytical text-based study aims to examine sheikh sadouq’s marginalization of sufism and prevent its spread by emphasizing the shi’a concepts in neyshabur. this study was conducted on the position and dignity of the imams and faith commitment to act in contrast to the sufi notions. it was also performed in possibility of doing dignity by sufi elders and adherence to etiquette, as well as the use of story forms in narrating. he increased the possibility of the early presence of those inclined to sufism in his congregations. at the same time, it provided the possibility of comparing them with sufi ideas and creating the idea of we are better than them in the minds of the shi’a audience and the idea of they are better than us in the thoughts of the general audience by the extensive narration of examples of shi’a ideas.