گونه‌‌شناسی مطالعات جدید اسماعیلی و ضرورت تحقیق در تاریخ‌‌نگاری آنان

تحقیقات جدید در حوزۀ تاریخ و منابعِ تاریخِ اسماعیلیان به‌ویژه پس از نخستین دهه‌‌های قرن بیستم میلادی که با کشف و شناسایی گستردۀ آثار مولفان اسماعیلی‌‌مذهب همراه بود، سیر صعودی داشته است که تا به امروز نیز ادامه دارد. کشف و شناسایی مجموعه‌‌های پرشمارِ منابع اسماعیلی، محققان این حوزه را با طیف وسیعی از نسخِ خطیِ بکر مواجه کرد که نیازمند تصحیح، تحقیق و ترجمه بودند. مرحلۀ دیگری از این تحول، بازخوانی تاریخ اسماعیلیان و جوانب مختلفِ سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی، فقهی و کلامی این فرقه بود که تا پیش از آن بر اساس روایتی نسبتاً یک‌جانبه از منابعِ اهل‌سنت به نگارش درآمده بود و اینک با مراجعۀ هم‌زمان به منابع پرشمار اسماعیلی در معرض نقد و بازنگری قرار می‌‌گرفتند. در این میان، تاریخ‌‌نگاری اسماعیلیان موضوعِ کمتر پژوهش مستقلی بوده است. تحقیقات جدید در حوزۀ تاریخ‌‌نگاری اسماعیلیان از دو جهت حائز اهمیت است: جهتِ نخست، شناسایی، تصحیح و معرفی منابع تاریخ‌‌نگارانۀ اسماعیلی و جهت دوم، استفاده از این منابع در بازخوانی تاریخ اسماعیلیان است. در جهت نخست، محققان این حوزه، کارهای پژوهشی درخوری را انجام داده‌اند، اما در حوزۀ بازخوانی تاریخ اسماعیلیان بر اساس منابع مکشوف، اقدام خاصی صورت نگرفته است. در این مقاله با انتخاب روشی تاریخی‌تحلیلی درصدد پاسخ‌گویی به این پرسش اساسی هستیم که تا چه اندازه بی‌توجهی به منابع تاریخ‌‌نگارانۀ اسماعیلی در ارائۀ تصویری نادرست از تاریخ سیاسی- مذهبی این فرقه موثر بوده است.

typology of new ismaili studies and the necessity of research in their historiography

new research in the field of ismaili history and its sources, especially after the first decades of the 20th century has had an upward trend, which continues to this day. this progress is due to the widespread discovery and recognition of the works of ismaili authors in this century. these sources required editing, research and translation. another stage of this development was the re-reading of the history of the ismailis and the various political, social, economic, religious, jurisprudential; and theological aspects of this sect, which until then had been written on the basis of a relatively one-sided narrative from sunni sources, and now with reference to the ismaili sources, the earlier narratives were subjected to criticism and revision. in the meantime, ismaili historiography was the subject of less independent research. research in the field of ismaili historiography is important in two ways: first, for the identification, editing and introducing ismaili historiographical sources and second, for the use of these sources in the rereading of ismaili history. in the first case, researchers have done a lot of research, but no special measures have been taken to re-read the history of the ismailis based on the discovered sources. in this article, by choosing a historical-analytical method, we try to answer the basic question to what extent the neglect of the sources of the ismaili historians has contributed to paint a false picture of the politico-religious history of this sect.