مفاهیم دوگانه در قلمرو دانش تاریخ‌‌نگاری ایران: نقد راهِ رفته و طرح راهِ جدید

دانش تاریخ‌‌نگاری یکی از شاخه‌‌های جدید علوم تاریخی است که موضوع آن تامل نقادانه هم در متن‌‌های تاریخ‌‌نگارانه و هم در اندیشه، گفتمان، سبک، روش و دستاوردهای مورخان است. تاکنون دانش تاریخ‌‌نگاری در ایران به شکل‌‌های گوناگون دریافت شده و در نتیجه، نگرانی‌‌ها و مخاطرات فراوانی به بار آورده است. تامل نقادانه در پژوهش‌‌های انجام‌شده نشانگر آن است که عمدتاً از دوگانه‌‌های مفهومی «بینش و روش» و نیز «تاریخ‌‌نگری و تاریخ‌‌نگاری» به‌عنوان چارچوب تحلیل در این پژوهش‌‌ها استفاده شده است، اما مسئله این است که از همین مفاهیم نیز معناهای متفاوتی مراد شده و پژوهشگران این عرصه را سرگردان کرده است. مقالۀ حاضر با نقد دوگانه‌‌های موجود و نشان‌دادن نحوۀ کاربست این مفاهیم در برخی از پژوهش‌‌ها، می‌‌کوشد برخی از آشفتگی‌‌های نظری و عملی آن را آشکار کند و به این پرسش پاسخ دهد که آیا می‌‌توان به چارچوب روش‌‌شناختی تازه‌‌ای در این مسیر دست یافت. مقاله برای برون‌‌رفت از این وضعیت آشفتۀ کنونی به این نتیجه می‌‌رسد که باید طرحی تازه در چارچوب «دانش تاریخ‌‌نگاری» و شاخه‌‌های اصلی آن یعنی «مورخ‌‌شناسی» و «متن‌‌شناسی تاریخی» درافکند. مقاله سرانجام سه قالب پژوهشی «مورخ‌‌محور»، «متن‌‌محور» و رهیافت «ترکیبی» را پیشنهاد می‌‌کند و از رویکردهای مفهومی- نظری فلسفۀ علم تاریخ و فلسفۀ نظری تاریخ به‌عنوان چارچوب تحقیق در این دانش سخن می‌‌گوید.

discrepant concepts of iranian historiograph; criticism of the past way and presenting a new way

historiography is one of the youngest branches of historical sciences, concerned with the critical reflection of historical texts, as well as with the thought, discourse, style, method, and performance of historians. so far, historiography in iran has been understood in various forms, causing many concerns and risks. critical reflection on the research shows that the conceptual dualities of &vision and method& and &historiography and conception of history& have been mainly used as analytical frameworks in these studies. however, the problem is that the same terms have different meanings, which has confused researchers in the field. this article has tried to criticise the existing dualities and to show how these terms are used in some research works . it has revealed some theoretical and practical confusions and answers the question: is it possible to create a new methodological framework in this direction? in order to get out of the current confusion, the article concludes that a new plan must be elaborated within the framework of &knowledge of historiography& and its main branches, namely &historianology& and &historical textology&. finally, the article proposes three research formats: &historian-centred,& &text-oriented,& and &combined& approaches, and speaks of the conceptual-theoretical approaches of the philosophy of history and the theoretical philosophy of history as a framework for research in this science.