گونه شناسی آثار تاریخی ابن حبیب بغدادی(د.245ﻫ.)

به ابوجعفر محمد‌بن‌حبیب بغدادی ادیب و مورخ پرکار سدۀ سوم هجری بیش از سی‌وهفت اثر نسب داده‌اند که تنها یازده اثر از آنها در دست است. از این آثار هشت اثر در زمرۀ آثار تاریخی و سه اثر از مقولۀ کتب ادب و لغت به‌‌ شمار می‌آیند. در این مقاله کوشیده شد تا گونه‌‌شناسی تازه‌‌ای از نوشته‌‌های تاریخی ابن‌‌حبیب ارائه شود. با واکاوی موضوعات و محتوای آثار تاریخی بازماندۀ ابن‌‌حبیب می‌‌توان آن ها را در دو گونۀ کلان همه‌چیز‌نگاری و تک‌نگاری (قبیله‌‌نگاری، مادرنگاری و نام‌نگاری) دسته‌بندی کرد. المُحَبَّر اثری همه‌‌چیزنگارانه و ترکیبی از گونه‌های مختلف تاریخ‌نگاری است که در ذیل 175 عنوان، مطالب گوناگونی در آن آمده؛ از جمله، سیره، تراجم صحابه، تبار افراد، احوال زنان، تاریخ خلفا، مثالب و مناقب اشخاص و اطلاعاتی در آداب و رسوم عرب؛ اما المُنَمَّق فی اخبارِ قریش و اُمَّهات النَّبی از سنخ تک‌نگاری‌اند و می‌توان به آنها عنوان «قبیله‌نگاری» و «مادرنگاری» داد. دیگر آثار ابن‌‌حبیب نظیر اسماءُ المُغتالین مِن الاشراف فی الجاهلیه و الاسلام و اسماءُ مَن قُتِلَ مِن الشُّعراء، مُختلف القَبایل و مُوتَلِفها را که از ابداعات ابن‌‌حبیب و از سنخ تک‌نگاری‌اند، می‌توان ذیل گونۀ «نام‌نگاری» جای داد.

Typology of Historical Works of Ibn Ḥabīb Baḡdādī (245 AH)

Abū ǰaᶜfar muḥammad ibn Ḥabīb Baḡdādī, a prolific writer and historian of the third century AH, has been attributed more than thirtyseven works, of which only eleven are available. Of these works, eight are in the category of historical works and three are in the category of books of literature and vocabulary. It has been attempted in this article to present a new typology of Ibn Habib’s historical writings. By analyzing the themes and content of Ibn Ḥabīb ’s surviving historical works, they can be classified into two major types of multiplegraphy and Monography (tribegraphy, mothergraphy and nomengraphy). almuḥabbar is a multiplegraphy that is a combination of different types of historiography under 175 titles has various content in sīra, biographies of ṣahāba, genealogy, women status, history of the Caliphs, manāqib and maṭālib figures and information on Arab customs; but almunammaq fī aḳbāri qurayš and ummahātu alnabī is an instance of monography which can also be termed as »tribegraphy« and » Mothergraphy «. Other works of ibn ḥabīb such as asmāᵓu almuḡtālīn min alašrāf fī alǰāhilīya wa alislām, asmāᵓu man qutila min alššuᶜarāᵓ and muk̠talifu alqabāᵓil wa muᵓtalifuhā which are among Ibn ḥabīb’s innovations and are of the monograph type, can be categorized as nomengraphy.