بازنمایی مفهوم عوام در خاطره‌نگاری‌های عصر مشروطه بر اساس نظریۀ داده‌بنیاد

انقلاب مشروطۀ ایران که انقلابی برای برپایی قانون و برابری عموم بود، از جمله رویدادهایی است که می‌توان به ناگفته‌های آن در تاثیری که بر نوع نگاه به عامۀ مردم داشت، از دل خاطرات خودنوشتۀ طبقۀ مسلط و متوسط جامعۀ دورۀ مشروطه پی برد. نگاه عوامانه و ارزشیِ پایین به مردم از سوی خاطره‌نگاران که فارغ از هرنوع فشار سیاسی، به ثبت رویدادهای این دوره پرداخته‌اند، گویای آن است که علی‌رغم ورود ایران به دورۀ جدیدی از نظام حاکمیت، تغییری در نظام فکری مردم و جایگاه آنان در اندیشۀ خاطره‌نویسان طبقۀ مسلط و متوسط ایجاد نشد و عامۀ مردم در این دوره، جایگاه ارزشی پایینی داشتند؛ به‌ویژه در خاطره‌نگاری‌های به‌جای‌مانده از طبقۀ مسلط، داوری‌های ارزشی شدت بیشتری دارد و عامۀ مردم همسطح حیوانات و حشرات دانسته شده‌اند. اگرچه نگاه ارزشی پایین به عامۀ مردم پیش از نظام مشروطه نیز وجود داشت و از‌ مهم‌ترین شرایط تبیین علۤی نگاه ارزشی عوامانه به مردم بر اساس روش داده‌بنیاد، فقدان دانش و آگاهی سیاسی مردم، فقر اقتصادی و نداشتن تحصیلات و گرایش به خرافات و باورهای غلط بود، با استقرار نظام مشروطیت عامل اصلی نگاه عوامانه و دسته‌بندی جامعۀ ایران به دو گروه ملتِ بیدار در برابر ملتِ خفته، نداشتنِ درک صحیح از مفاهیم مشروطیت و تزلزل در همراهی با نظام مشروطه بود و همۀ مفاهیم و مقوله‌ها به نوعی به آن اشاره دارند. دستاوردهای این پژوهش نشان می‌‌دهد که داوری‌های ارزشی پایین دربارۀ مردم و مقایسۀ آنان با حیوانات با ناکامی نظام مشروطیت شدت گرفته است و تنها در زمان جنگ جهانی اول است که نگاه نقادانه جای خود را به نگاه دلسوزانه و تقویت حس ملی‌گرایی و به تصویرکشیدن فقر اقتصادی مردم می‌‌دهد؛ اما با روی کارآمدن رضاخان باز هم شاهد جهت‌گیری‌های تند برخی منابع دربارۀ مردم و در ردیف قراردادن آنان با حیوانات هستیم.

Representation of the Concept of Common People in the Memoirs of the Constitutional Era, Based on Grounded Theory

The Persian Constitutional Revolution, which was grounded on establishing law and public equity, is among the events that have a lot to tell about the untold aspects of its impacts on the viewpoint toward common people. This understanding can come from the memoirs of the dominant and middle class during the same period. The diary keepers’ down look at ordinary people which was recorded without any political pressure, reveals that despite Iran’s entering a new era of a system of government, little change was created in the minds of diary keepers belonged to the dominant and middle class. Therefore, ordinary people were of low social status. This issue was more particularly apparent in the value judgments in the diaries left from those of the dominant class. Ordinary people were considered as low as animals and insects. Although low look to ordinary people dates back to pre Constitutional Revolution that was, based on grounded theory method, rooted in people’s lack of knowledge and political awareness, illiteracy, and inclination to superstitions and false beliefs, by the arrival of Constitutional System led to this low look to laymen and the division of Iran society into two groups of aware nation versus unaware one and lack of a comprehensive understanding of the concepts of Constitutional companied by the instability in the system. The results of this study showed that lowvalue judgments about ordinary people and considering them as low as animals were intensified by the failure of the Constitutional System. Only during the first World War, the critical view was replaced by an affection view and enhancing the sense of nationalism, and also reflecting the poor economic conditions of people. However, when Reza Khan took the seat, extremist reactions to the place and value of ordinary people and comparing them with animals can be witnessed.