نقد روایت اعظام‌الوزاره از دلایل اعدام ثقه‌الاسلام شهیدی خوانساری بر پایۀ اسناد نویافته

پیچیدگی شرایط اجتماعی و سیاسی ایران پس از دوران مشروطه، منجر به ظهور طبقات جدیدی در قدرت‌های منطقه‌ای و ضعف و نبودِ اقتدار قدرت مرکزی و بروز آشوب‌ها و ناامنی‌های شدیدی شد که در نهایت با بروز قحطی بزرگ سال‌های آخر قرن گذشته، به اوج شدت خودش رسید. یکی از این حوادث که در منطقۀ حاکم‌نشین ثلاث(گلپایگان، خوانسار و خمین) اتفاق افتاد، ماجرای شورش و طغیان یکی از علمای منطقه به نام آقا میرزا محمدمهدی معروف به ثقه‌الاسلام شهیدی بود که نافرمانی و تمرد او از سال‌ها قبل و همچنین طغیان مسلحانۀ او باعث ایجاد نا امنی در منطقه شد و در نهایت با هجوم قوای دولتی شکست خورده و با تعدادی از همراهانش اعدام شد. هدف از این مقاله، نقد و بررسی روایت اعظام قدسی از ماهیت طغیان و دلایل اعدام آیت‎الله میرزامحمدمهدی ثقه‌الاسلام شهیدی در خوانسار در سال 1336 قمری است. در این پژوهش تلاش شد تا با استفاده از منابع و اسناد خاندانی برجای مانده، مراجعه به کتب و مقالاتی که در حوزۀ تاریخ محلی نوشته شده است، مراجعه به اسناد موجود در سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران، مراجعه به اسناد موجود در کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی و همچنین مصاحبه با شخصیت‌های محلی، به روش کتابخانه‌ای و میدانی، تا حد ممکن، پیشینۀ خاندان آیت‌الله ثقه‌الاسلام شهیدی روشن شود و ماهیت و دلایل طغیان او در منطقه که دامنۀ آن به شهرها و استان‌های مجاور و حتی تهران هم کشیده شد، همچنین دلایل اعدام او آشکار شود و روایت دقیق‌تر و نزدیک‌تر به واقعیت از این حادثه تاریخی بیان شود. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که بر خلاف روایات نقل شده در کتب تاریخی، به‌خصوص روایت غالب در کتاب شرح خاطرات من یا روشن‌شدن تاریخ صد سالۀ ایران نوشتۀ حسن اعظام‌الوزاره قدسی، دعوای مربوطه هیچ ارتباطی با موضوعات سیاسی و حوادث انقلابی نداشته و تنها یک دعوای منطقه‌ای بین ایشان و سایر ذی نفوذان بر سر تولیت املاک وقفی و منافع مادی بوده است.

Criticism of E’zam Al-Wezare’s Narrative, About Reasons for the Execution of Seqat Al-Eslam Shahidi Khansari,Based on New Documents

The complexity of the social and political situation in Iran after the constitutional era led to the emergence of local governments and the weakness of the central government. With the famine of the last years of the last century, riots and insecurities intensified. One of these events that took place in the ruling region of Thalas (Golpayegan, Khansar and Khomein) was the revolt of Agha Mirza Mohammad Mehdi (SeqatalEslam Shahidi). His disobedience has created insecurity in the region for years. He was eventually defeated by government forces and executed along with a number of his comrades.This research uses surviving documents, references to books and articles written in the field of local history, references to documents in the National Archives and Library of Iran, references to documents in the library and document center of the Islamic Consultative Assembly, as well as interviews with local characters. An attempt has been made to find out the background of the Shahidi family through library and field methods and the reasons for his disobedience to the government of Tehran; Also find out the reasons for his execution.The results of this study show that contrary to the narrations narrated by Azam alWazarah the local wars had nothing to do with political issues and revolutionary events. These incidents were just a personal dispute between the clergy over the endowed lands and material interests.