فتوحات گیتی‌ستان نقد و تحلیل منظومه‌ای نویافته از تاریخ شاه عباس اول

منظومۀ نویافتۀ «فتوحات گیتی‌ستان» که تنها سه سال پیش از سقوط حکومت صفویه با تمرکز بر جنگ‌های نامدارترین پادشاه این دودمان سروده شده ‌است، از جهتی در شمارِ حماسه‌های تاریخی قرار می‌گیرد، ازسویی نیز اطلاعات ارزنده‌ای از تاریخ اجتماعی، فرهنگی، سیاسی در اختیار می‌گذارد. سرایندۀ این منظومه، سیداحمد، نوۀ خلیفه سلطان، نسب به شعبه‌ای از خاندان مرعشیان مازندران می‌رساند که در زمان شاه تهماسب به اصفهان مهاجرت کرده‌ بودند و طی حکومت صفویان دارای مناصب دولتی، به‌ویژه مناصب مذهبی بوده‌اند. اگر‌چه گاهی عقل‌گرایی و خردورزی در نوشتار او خودنمایی می‌کند، باز در نهایت، تسلیم اندیشۀ تقدیرگراست و قضا و قدر را عامل اصلی شکست و پیروزی می‌داند. شیوۀ بیان و انتخاب موضوعات گویای آن است که سراینده نگاهی نوستالژیک به دورۀ شاه عباس دارد. نشان‌دادن اهمیت این کتاب و نگاه متفاوت سرایندۀ آن، مهمترین چالش فکری نویسندگان است. در اینجا تلاش شده است مطالب کتاب نقد و تحلیل و نقاط ضعف و قوت آن نشان داده شود.

A New Found Versified History of Shah Abbas the Great

The Fotuhati Gitisitan was composed in verse three years before the fall of the Safavid monarchy.  A rich historical epic, its focus is on the battles of the most famous kings of the dynasty and provided valuable information in regards to the social, cultural and political history of the Safavid dynasty.   The poet is the grandson of the famous grand vizier, Khalifah Sultan, who traces his lineage to a branch of the Mar’ashi family of Mazandaran. The family had immigrated to Isfahan during the reign of Shah Tahmasb and held different imperial positions during the Safavid period, especially in the clerical establishment.   Despite the rationalism that marks the poet’s writing, fatalism colors his worldview where fate is understood to be the main cause for victory or defeat. His language and the selected topics of his composition reveal  the poet’s nostalgia for the glorious age of  Shah Abbas I.   The main intellectual challenge of the poet is to show the importance of his epic and the unique perspective of the poet. This article is a synopsis and analysis of the content of the Fotuhati Gitisitan and to outline what it has to offer to the historians of the Safavi world.