بازسازی روایت فتح ایران در دوره خلافت ابوبکر در آثار مورخان قرن سوم هجری

مراحل اولیۀ فتوح، تاثیر فراوانی بر ادوار بعدی حکومت اسلامی داشت. این امر زمینۀ توجه مسلمانان به فتوحات را فراهم آورد که یکی از نتایج آن ذکر اخبار فتوح در متون تاریخی بود. به‌دلیل نزدیکی زمانی، طرح فتوح ایران در کتب برخی از مورخان قرن سوم همانند ا‌بن‌‌خیاط، بلاذری، دینوری و یعقوبی اهمیتی ویژه دارد. در این نگاشته‌ها، روایات مشابه و متفاوت فراوانی خاصه دربارۀ فتوحِ دورۀ خلیفۀ اول وجود دارد. براین‌اساس، شیوۀ مورخان سدۀ سوم هجری در بازسازی روایت فتوح ایران و ارتباط آن با فضای کلی فرهنگی‌سیاسی در دورۀ خلافت ابوبکر مسئلۀ پژوهش حاضر است. از نتایج این پژوهش توصیفی‌-تحلیلی این است که بسیاری از این مورخان با پذیرش فرهنگ اسلامی حاکم کوشش کردند فتوح ایران در دورۀ خلیفۀ اول را در زنجیرۀ تاریخ مقدس امت و خلافت اسلامی جای دهند؛ اما دلبستگی‌‌های مکانی و جایگاه اجتماعی هر یک از این مورخان دغدغه‌‌های ویژه‌ای در زمینۀ تفاخرطلبی قومی و رقابت‌‌های محلی و منطقه‌‌ای برای آنها ایجاد کرد؛ ازاین‌‌رو به تفاوت‌‌هایی در شرح جزئیات روایت فتوح این دوره منجر شد.

Remaking the Narrative of the Conquest of Iran in Abū Bakr’s Caliphate in the Works of Historians of Third Century AH

The early phases of conquest had a significant impact on the following centuries of the Islamic government. This impact made Muslims pay attention to the conquests. One result was integrating conquest news into historical writings. Because of temporal proximity, the narration of conquests of Iran in thirdcentury historians’ books such as Ibn Khayyat, Balādhurī, Dīnawarī, Yaqubi becomes importance. There are various similar and different narratives in these books, especially on the first caliph’s conquests. Therefore, the study focuses on the methods that historians of the third century AH used for remaking the narratives of Iran’s conquests and its relationship with the historical and political status of Abū Bakr’s caliphate. The descriptiveanalytical study showed that accepting the dominant Islamic culture, many of the historians tried to make Iran’s conquest in line with the saint history of the Islamic Caliphate. However, their place attachment and social status pushed them towards specific considerations on ethnic pride and local and regional rivalries. They resulted in differences in describing details of the conquest narratives.