عوامل توجه تاریخ ‌نگاران ایرانی به شعر حافظ شیرازی و کارکردهای آن در متون تاریخی(از تیموریان تا قاجاریه 14-9ه.ق)

شعر به‌مثابۀ ابزاری موثر و سودمند، حضوری گسترده در متون تاریخی ایرانیان داشته و کارکردهای گوناگونی را در بیان روایت، عهده‌دار شده است. حافظ، حافظۀ تاریخی و ایرانی ماست و از زمرۀ شاعرانی که برخی از اشعارش، توجه تاریخ‌‌نگاران ایرانی را به خود جلب کرده است. آگاهی و دانش تاریخی حافظ، انگیزه‌های تاریخ‌نگاران از واردکردن شعر وی در متون تاریخی، خصوصاً کارکردهای آن در بیان روایت، موضوع پیچیده و شایستۀ درنگی است که چندان به آن پرداخته نشده است. این جستار با روشی توصیفی‌ تحلیلی، در پی پاسخگویی به این سوال است که عوامل توجه تاریخ‌‌نگاران ایرانی به شعر حافظ شیرازی و کارکردهای آن در بیان روایت چه بوده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌‌دهد که شناخت و تحلیل درست حافظ از مسائل تاریخی‌‌ و استفاده از عناصر آن در اشعارش، به منظور حکمت، عبرت‌‌انگیزی و آگاهی‌‌بخشی، تاویل‌‌پذیری و تکثر معنایی و مضمونی است. همچنین نزدیکی نگاه تاریخی حافظ با خواسته‌‌ها و دیدگاه تاریخ‌‌‌‌نگاران ایرانی، در کنار ادیب و صاحب ذوق بودن برخی مورخان، ازجمله عوامل توجه آنان به شعر حافظ در تاریخ‌‌نگاری‌‌ بوده است. نیز نشان می‌‌دهد که اشعار حافظ کارکردهای چندی ازجمله استنادی و استدلالی، تشریحی و توصیفی، تاریخی و روایی، تزئینی و آرایه‌‌ای، تفالی و کنشی و پرکردن حلقه‌‌های مفقودشده و غایب را در روایت تاریخی داشته است. وجه‌‌ تفالی و کنشگری شعر حافظ در خدمت عاملان تاریخی و مشارکت آن در شکل‌‌گیری رویدادها همچون عنصری مولد، یکی از شگفت‌‌انگیزترین کارکردهای شعر وی در روایت تاریخی است.

The Factors behind Attention of Historians to Hafiz Shirazi’s Poetry and Its Function in Historical Resources (From Timurid Empire to Qajar Dynasty 1419 Ad)

Poetry, an effective and useful medium, has had a widespread presence in Islamic Iranian historiography texts and has taken various narrative functions. Hafiz is our historical and Persian memory. He is one of the poets that attract the attention of the Persian historians. Hafiz’s historical knowledge and historians’ motivation for bringing his poems in historical texts (mainly in the narrative) are essential subjects with little attention. With its descriptiveanalytic method, this research tries to answer this question: what are the reasons behind historians’ attention to Hafiz’s poem and its functions in the narratives? The findings show Hafiz’s purpose behind correct recognition and analysis of the historical subjects and utilization of their elements in his poetry: wisdom, instruction, acknowledgment, interpretability, and semantic and thematic plurality. Affinity of Hafiz’s historical view with the desire and prospects of Persian historians and some historians’ literary wisdom are the reasons behind their attention to Hafiz’s poetry. Furthermore, his poetry has functions such as citation and argumentation, description and exposition, history and narration, decorative and array, divination, and active and filling the missing episode in the historical narrative.  Hafiz’s poem’s divination and activity in the case of historical factors and its cooperation as a generative factor in the events’ formation is one of the wondrous functions of his poem in the historical narrative.