تاریخ‌نگری اسماعیلیان؛ مولفه‌های فلسفۀ نظری تاریخ

در این پژوهش تلاش می‌‌شود با بررسی جهان‌شناسی ارائه‌‌‌شده در الهیات فلسفی اسماعیلیان، ضمن تحقیق در دیدگاه متفکران اسماعیلی‌‌مذهب به تاریخ بشر، به سوالات مطرح‌شده در حوزۀ فلسفۀ نظری تاریخ از نقطه‌‌نظر این متفکران پاسخ داده شود و مهمترین مولفه‌‌های فلسفۀ تاریخِ اسماعیلیان بر اساس نظام‌‌های متفاوت آن با تاریخ‌‌نگری اسلامی بررسی شود. به نظر می‌‌رسد که تاریخ‌‌نگری اسماعیلیان علی‌‌رغم داشتن ویژگی‌‌های مشترک با تاریخ‌‌نگری اسلامی به ‌طور خاص و تاریخ‌‌نگری سنتی‌دینی به‌طور عام، از مولفه‌‌هایی چون نقش‌محوری امام در تاریخ، نظام خطی‌دوری تاریخ و پیوستگی میان تاریخ و فراتاریخ برخوردار است. این مولفه‌‌ها در معدود آثار تاریخ‌‌نگارانۀ باقی‌مانده از مورخان این فرقه نیز انعکاس یافته است. معرفت‌‌شناسی اسماعیلیان و جایگاه تاریخ در طبقه‌‌بندی علوم از منظر حکمای اسماعیلی، از دیگر مسائلی است که در این پژوهش بدان پرداخته می‌‌شود. رسائل اخوان الصفا تنها اثر منسوب به اسماعیلیه است که در آن بحث طبقه‌‌بندی علوم مطرح شده است. در این رسائل و نیز از نقطه‌‌نظر قاضی نعمان مورخ بزرگ اسماعیلی‌فاطمی، تاریخ دانشی است ذیل علوم شرعی وضعی و در خدمت مکتب اسماعیلی. این مقاله مبتنی بر روش «پدیدارشناسی هرمنوتیک» است و برای گردآوری داده‌‌ها از روش تحلیل محتوا استفاده شده است.

The Historical Perspective of Isma’ilisPhilosophical Components

In this research, attempts are made to respond to the raised questions in the theoretical philosophy field of History from the Isma’ili intellectuals’ point of view represented in their cosmological notions in Isma’ili theology and history of human being. The most important philosophical component in Isma’ili history in accordance with its different systems in comparison with Islamic perspective of history is also surveyed. It seems that the Isma’ili historiography in spite of its common properties with Islamic perspective of History in particular and classicalreligious historiography in general, possesses components such as axial role of Imam in history, cycliclinear system of history, and the affiliation between History and MetaHistory. These components are reflected in the few remained historiographical works of Ismail’ism. The method of this research is Hermeneutics phenomenology and the data is collected based on the historical methods using library materials.