تحلیل مقایسه‌ای مولفه‌های تاریخ‌نگاری در تاریخ دیاربکریه و عالم‌آرای امینی با تکیه مسئله تقدیرگرایی

فهم وقایع تاریخی بدون شناخت اندیشه‌ای که در پس رویدادها نهفته است، امکان‌پذیر نیست. این نوع نگرش منوط به فهم دانش و بینش مورخ است و شناخت واقعۀ تاریخی بدون شناخت نظرگاه مورخ، غیرممکن است. تاریخ‌نگری و گرانیگاه فکری دو مورخ ابوبکر طهرانی و فضل‌الله روزبهان خنجی که در دورۀ حساسی از تاریخ ایران می‌زیسته‌اند و برهمین‌اساس برداشت‌های تاریخی خود را بیان کرده‌اند، نیز تابع همین قاعده است. درهمین‌جهت، نوشتار حاضر سعی بر آن دارد تا تاثیر تاریخ‌نگری و خاصه بینش تقدیرگرایانۀ هر دو مورخ را با رویکردی قیاس‌گونه در نگارش کتاب دیار بکریه با عالم‌آرای امینی تبیین نماید. بنابراین سوال پژوهش این است که رویکرد کلامی و نگرش اعتقادی ابوبکر طهرانی و فضل‌الله روزبهان خنجی در پردازش تاریخ و تفسیر دگرگونی‌های تاریخی در پرتو مشیت الهی چه تاثیری داشته است. البته این مسئله با توجه به بازتاب رویکرد مشیت‌گرایانۀ هر دو مورخ در شیوۀ نوشتاری و با در نظرداشتن دگرگونی‌های تاریخی عصر آنها بررسی می‌شود. حاصل پژوهش که با رویکرد توصیفی‌تحلیلی انجام شده حاکی از این است که ابوبکر طهرانی همانند خنجی، البته در مقیاسی وسیع‌تر، تقدیرگرایی را در تحقق تاریخ مهم پنداشته و در برداشت تاریخ‌نگارانۀ خود از اوضاع حاکم بر قرن نهم این مهم را منظور کرده است. ازاین‌رو جبرگرایی، ارادۀ مطلق خدواند در سرنوشت انسان، ناتوانی و زبونی انسان در هستی و آفرینش، غایت‌گرایی و تفسیر خطی تاریخ مهمترین مولفه‌های تاریخ‌نگاری در تاریخ دیار بکریه و عالم‌آرای امینی هستند که همگی در ذیل بینش تقدیرگرایانۀ دو مورخ قابل کشف و فهم هستند.

Analysis of the Comparison of Historiographical Components in the History of Diyarbakiriyah and Alam Aray e Amini by Reflecting the Fiction Question

Understanding historical events without knowing the thought behind the events is not possible. The understanding is based on the understanding of the historian’s knowledge and insight, and it is impossible to understand the historical event without knowing the historian’s point of view. The historianthinker and the intellectual center of the two historians of AbuBakr Terhani and Fazlullah Ruzbehankhonji, who lived in the critical period of Iranian history and, on this basis, expressed their historical interpretations, are subject to the same rule. Beliefs of AbuBakr Terhrani and Fazlullah RuzbehanKhonji have influenced the processing of history and the interpretation of historical transformations in the light of the provocative? Reflects the provocative approach of both historians in the reflection on the historical changes of their time. The result of the research, which has been carried out with a descriptiveanalytic approach, suggests that AbuBakr Tehrani, as well as Khonji, on the broader scale, has considered the fatalism in the realization of history as an important issue, and in his historicist conception of the conditions prevailing in the ninth century, Is. Hence, determinism, the absolute will of God in the fate of man, the inability and abundance of man in being and creation, closeness and linear interpretation of history are the most important components of historiography in the history of dialecticism and the realities of the universe, all of which are subordinate to fanatic insights The two historians are discoverable and understandable.