بینش و روش در تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری حمدالله مستوفی قزوینی

حمدالله مستوفی قزوینی از مورخان و رجال دیوانی عصر ایلخانان بوده که با اثرپذیری از پیشینیان و نیز تاثر از روزگار خود، به نگارش آثاری در حوزه‌های تاریخ، شعر و جغرافیا روی آورده است. بینش مستوفی، ترکیبی از عقل گرایی و مشیت باوری، و روش او نیز متاثر از معرفت شناسی اش به تاریخ، آمیزه ای از شیوۀ انتقادی و روایی با ساده نویسی و تکیه بر استناد‌هاست. در پژوهش حاضر، فرض بر آن است که مستوفی به عنوان مسلمانی متدین بر‌خلاف بسیاری از مورخان معاصر و قبل‌از خودش، ضمن اثرپذیری از نگاه سنتی، مولفه های نقد و سنجش روایات و نگاه منطقی را در آثار خود منعکس کرده است. هدف از مقالۀ پیشِ‌روی، آن است که با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، رابطۀ میان بینش مستوفی با سبک تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری او روشن و به این پرسش، پاسخ داده شود که بینش تاریخی مستوفی بر تاریخ‌نگاری او چه اثری گذاشته است. یافته های پژوهش نشان می دهند نظام فکری این مورخ دیوانی، مبتنی‌بر دو رویکرد روایی و انتقادی، و نگاه مشیت باورانه بوده و او ضمن سلطنت‌گرایی و دفاع از ایلخانان ایرانی، اطلاعات فراوانی را دربارۀ اوضاع نابسامان سیاسی، مذهبی، اجتماعی و اقتصادی ایران در دوران مغولان و ایلخانان ثبت کرده است.

Insights and methods in the historyand historicizing ofHamdollah Mustawfi Qhazvini

Hamdollah Mustawfi Qazvini was one of the historians and scholars of Ilkhanids period who, under the influence of his predecessors and influenced by his time, embarked on writing books on history, poetry, and geography. Mustawfi's insight was a combination of rationalism and fatalism and his method, also influenced by his knowledge of history, is a blend of critical method and narrative relying on simple rhetoric and citations. It is assumed that Mustawfi as a pious Muslim unlike many of his contemporary historians and predecessors, while influenced by the traditional viewpoint, has reflected indices of criticism and logical look in his works. The aim of this research is to, based on a descriptiveanalytical method, shed light on the relation between his insight and attitude on the methodology of historiography and attitude toward history and tries to respond to the question that how has Mustawfi's attitude and insight influenced his historiography? Data of the article show that this historian's system of thought and ideas had been based on the two narrational and critical approaches and his fatalistic views. While being promonarchy and defending Iranian Ilkhanids, he has recorded a lot of information from the chaotic political, religious, social and economical situation of Iran during Mongols and Ilkhanidsperiod.