شایسته سالاری یا امتیاز فضلی در رسائل سیاسی عصر قاجار (مطالعه موردی: رسائل سیاسی عصر ناصرالدین شاه قاجار)

در برخی از رسایل سیاسی عصر ناصری از مفهومی بنام امتیاز فضلی سخن گفته شده است که می توان آن را برابر نهاد واژه شایسته سالاری دانست.شایسته سالاری فرایندی است که با جریان عقلانی سازی امور در قرون جدید شکل گرفته و هم سوی با عرفی شدن در خدمت ترقی و پیشرفت جوامع قرار گرفت.تحول اجتماعات ابتدایی و ساده و کهن ، به جوامع پیچیده و پیشرفته امروزی ، و پیدایش تمایزات و ناهمگونی های پرتعداد ، تقسیم کار و شایسته سالاری را پدیده ایی ضروری و اجتناب ناپذیر ساخته است. رسائل سیاسی عصر ناصری با نقد مضرات و زیان های ناشی از نبود شایسته سالاری ، از مفهومی به نام امتیاز فضلی سخن گفته اند. دانش ، مهارت ، تخصص گرایی ، اخلاق حرفه ایی و تجربه برآمده از عمل ؛ مهم ترین شاخص هایِ شایسته سالاری است که در رسائل فوق از آن با عناوینی همچون لیاقت و کفایت ، علم و عمل و خبرویت یاد شده است. مساله اصلی پژوهش حاضر تبیین معنا و گستره این اصطلاح و واکاوی دلایل و علل رواج یا ترک این موضوع و نتایج حاصل از آن در ترقی یا انحطاط ایران عصر ناصری است. بدین منظور با استفاده از روش تحقیق تحلیلی تبیینی ، رسائل سیاسی عصر ناصری مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. گردآوری داده های اطلاعاتی بر اساس روش کتابخانه ای انجام شده است. فرضیه اصلی آشنایی نسب مولفان آثار فوق با این مفهوم است. مهمترین نتایج به دست آمده نشانگر آن است که در این رسایل می توان نمونه هایی از تبیین های حداقلی درباره مفهوم شایسته سالاری، ضرورت و نتایج آن را مشاهده کرد. این رویکرد به ویژه در انحطاط شناسی سازمان اداری عصر ناصری و تیین جریان ترقی خواهی، الزامات و نتایج آن دیده می شود و از این منظر مفید است. عدم توجه به اصل شایسته سالاری در این عصر نیز معلول نظام ایلی و ساخت ساده جامعه ایران آن روزگار و بی توجهی به ارکان پیشرفت و نوسازی مانند عقلانیت، تقسیم کار اجتماعی و عرفی سازی است.