بهبود عملکرد سیستم تحویل آب کانال‌های آبیاری بین مزارع شالیزاری بر اساس شبیه‌سازی جریان در مدل hec-ras

برای تغییر روش سنتی آبیاری کرت به کرت، افزایش بهره‌وری از منابع محدود آب و استقلال در مدیریت آبیاری و زهکشی هر مزرعه، احداث شبکه‌ کانال‌های بین مزارع یکی از بخش‌های اصلی طرح زیربنایی تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری شمال کشور محسوب می‌شود. اما برپایه نتایج حاصل از پژوهش‌های قبلی، بسیاری از کشاورزان با شرایط موجود بهره‌برداری از کانال‌های آبیاری و زهکشی طرح مشکلات اساسی دارند. در این پژوهش ابتدا جهت مقایسه وضع موجود عملکرد فنی سیستم با استانداردهای کمی و معتبر، شاخص‌های تحویل آب به آبگیر کرت‌های مسیر یک کانال خاکی آبرسان پروژه تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری اسماعیل کلا شهرستان جویبار در فصل آبیاری برنج سال 1394 محاسبه شد. در ادامه و پس از پوشش بتنی کانال، بر اساس شبیه‌سازی گزینه‌های مختلف تغییر در ساختار آبگیری و کنترل جریان آب در محیط نرم‌افزارhec-ras ، راهکارهای سازه‌ای ارتقای شاخص‌های عملکرد سیستم تحویل کانال‌های آبیاری ارزیابی شد. نتایج نشان داد به‌دلیل شرایط نامناسب بهره‌برداری و نگه‌داری از کانال‌های خاکی در سیستم آبگیری فعلی کرت‌ها، شاخص‌های تحویل (کفایت= 0.35، راندمان= 0.92، پایداری= 0.98 و عدالت= 1.18) به‌جز راندمان با شرایط مطلوب و حتی متوسط فاصله زیادی داشت. اما بر اساس نتایج شبیه‌سازی پس از پوشش بتنی انهار آبرسان مزرعه، با اجرای گزینه آبگیرهای لوله‌ای با قطر متغیر و استفاده از سرریزهای کنترل جریان، به شرط تامین آب کافی، علاوه بر ارتقای راندمان انتقال، شاخص‌های تحویل نیز به‌ویژه در کرت‌های انتهایی افزایش قابل‌توجهی خواهد یافت (کفایت= 0.93، راندمان= 0.92، پایداری= 0.14 و عدالت= 0.18). واسنجی و اعتبارسنجی مدل در سال زراعی 1395 نیز نتایج به‌دست آمده از شبیه‌سازی را تایید کرد. نهایتا ضمن تاکید بر ضرورت بررسی سایر گزینه‌ها برای انهار مزرعه نظیر کانال‌های پیش‌ساخته، پیشنهاد می‌شود احداث بند‌های سرریز کنترل و لوله‌های آبگیر با قطر متناسب با نیاز آبی کرت‌ها در برنامه پوشش کانال‌ها در برنامه آینده شبکه طرح قرار گیرد.