تحلیل بیلان آب زیرزمینی مبتنی بر دیدگاه کشاورزی پایدار در دشت اسلام‌آباد

پایداری کشاورزی در گرو مدیریت صحیح منابع آب و کنترل مصرف بی‌رویه آن است. لازمه این مدیریت، وجود داده‌ها و اطلاعات دقیق و قابل استناد است که می‌تواند فرصت مناسبی برای تحلیل وضعیت منابع آبی به عنوان یک نهاده اصلی در کشاورزی پایدار فراهم نماید. وجود اطلاعات پایه و اقلیمی مناسب، داده‌های هیدروژئولوژی، 5 چاه‌ اکتشافی و 20 چاه مشاهده‌ای سبب انتخاب دشت اسلام‌آباد گردید. از طریق پیمایش صحرایی کلیه چاه‌های بهره‌برداری و چشمه‌های منطقه ثبت و اطلاعات آبدهی و میزان تخلیه از آبخوان دشت محاسبه گردید. تبخیر و تعرق پتانسیل به روش پنمن مانتیث تعیین و نیاز آبی محصولات زراعی و باغی از طریق نرم‌افزار cropwat به دست آمد. محاسبات ارتفاع سطح آب زیرزمینی چاه‌های مشاهده‌ای برای هر سال انجام شده و ارتفاع پیزومتری آن‌ها محاسبه گردید. سطح اثر هر چاه از طریق پلی‌گون‌بندی تیسن محاسبه و با میانگین‌گیری وزنی، ارتفاع پیزومتری دشت در سال‌های مختلف محاسبه و نمودار تغییرات آن ترسیم گردید. حجم جریان ورودی و خروجی دشت بر پایه معادله دارسی محاسبه و بر اساس اطلاعات پیش گفته معادله بیلان تکمیل و بیلان دشت تحلیل گردید. نتایج این بررسی در دشت اسلام‌آباد نشان می‌دهد 60 درصد تغذیه آبخوان از طریق نفوذ مستقیم از ریزش‌های جوی و رواناب‌های منطقه صورت می‌گیرد. 93 درصد از سطح اراضی کشاورزی آبی این دشت به چهار محصول با نیاز آبی بالا شامل گندم، ذرت، چغندر و سیب‌زمینی اختصاص دارد که در حدود 66 درصد از آب مصرفی آبخوان را به خود اختصاص می‌دهند. شدت افت سطح تراز آبخوان با افزایش تعداد چاه‌های بهره‌برداری در دهه 1385-1375 و در نتیجه تشدید بهره‌برداری از آبخوان همخوانی کامل دارد. این میزان بهره‌برداری با ذخایر سالانه آبخوان تناسب نداشته و سطح آب زیرزمینی دشت روندی کاملاً نزولی و تشدید شونده را نشان می‌دهد به‌طوری که در 6 سال منتهی به سال آبی 93-92 سطح آبخوان 6/61 متر افت داشته است و آبخوان با کسری 3-83 میلیون متر مکعبی در ذخیره سالانه مواجه بوده و بیلان منفی است. روند تغییرات سطح آب زیرزمینی در منطقه، بیانگر شدت این وضعیت در آینده است. لذا مدیریت تخصیص منابع آب، کنترل سطح زیرکشت محصولات با نیاز آبی بالا و بهینه‌سازی تولید پایدار مبتنی بر وضعیت منابع آب راهکارهای برونرفت از این وضعیت و دستیابی به پایداری نسبی در کشاورزی است.