تبیین دلالت های تربیتی «رساله الحقوق»

مطالعات تربیتی در وجه رایج خود در زمان حاضر با غلبه رویکردهای سکولار و لیبرال مواجه است و لازم است تربیت‌پژوهی اسلامی و در دل آن هم‌زمان با رشد قلمروِ مطالعات فقه تربیتی، عرصه حدیث‌پژوهی تربیتی نیز رشد متوازنی را تجربه کند؛ همان‌طورکه لازم است ادبیات «حقوق تربیتی» با هدف ارتقای «تقنین تربیتی» و کمک به حوزه «حکمرانی تربیتی» مورد توجه قرار گیرد. براین‌اساس، نوشتار حاضر درصدد است «رساله الحقوق» امام سجاد(ع) را که نظامی از حقوق و تکالیف را ارائه کرده است، مورد شرح و تفسیر و دلالت‌یابی قرار دهد. روش پژوهش، توصیفی و استنباطی است و مولف تلاش کرده است که در ابتدا مضامین و معانی مربوط به تربیت را براساس ضوابط فهم متن کشف کند؛ سپس با گردآوری، تجمیع و طبقه‌بندی مجموعه مدالیل و معانی تربیتی استنباط‌شده، آنها را در چهار محور صورت‌بندی نماید. برخی از نتایج مهم به شرح زیر است: تربیت بر والدین و حکومت واجب است و مردم در قبال همدیگر و بخصوص کودکان وظیفه اصلاحی و تربیتی به‌نحو رجحانی بر عهده دارند. محوری‌ترین مفهوم در حقوق معلم عبارت است از رعایت حریم شخصیت / نقش معلم (اکرام و احترام). تربیت براساس انگاره پدری (نسبت‌به همه کودکان و مردم) و انگاره امانت‌داری (نسبت‌به دانش) تصویرسازی می‌شود و تربیت ماهیتاً نوعی اعانه و احسان است که بر شبکه‌‌ای از حقوق و تکالیف طولی و عرضی و الزامی و غیرالزامی (واجب و مستحب) قوام یافته است.

explaining the educational implications of treatise on rights (risalat al-huquq)

nowadays, educational studies are dominated by secular and liberal approaches. with the growth of educational jurisprudence, it is necessary to develop islamic educational studies as well as educational hadith studies. it is also necessary to take into consideration the literature on educational rights with the aim of promoting educational legislation and contributing to the field of educational governance. therefore, the present article tries to explain, interpret and find the implications of imam sajjad’s treatise on rights presenting a system of rights and duties. the research method is descriptive and inferential. the author has tried to discover the topics and meanings related to education based on the criteria of understanding the text; then, by collecting and classifying the inferred educational reasons and meanings, he has formulated them in four axes. some important results are as follows: education is obligatory on parents and the government, and people have a duty to reform and educate each other, especially children. the most central concept in the teacher’s rights is to respect the privacy of the teacher’s personality/role (honor and respect). education is depicted based on the concept of paternalism (regarding all children and people) and the concept of trust (regarding knowledge), and education is essentially a kind of donation and kindness, which is based on a network of longitudinal and transverse, mandatory and non-mandatory rights and duties.