متغیرهای تاثیرپذیری در تربیت اخلاقی با مروری بر آیه «بلد طیّب و خبیث»

آیه‌ مبارکه‌ «بلد طیّب و خبیث، در مقام بیان مبنای ساختار اخلاقی عمده‌ انسان‌ها در عرصه‌ تاثیرگذاری و تاثیرپذیری محیطی است. قانون آیه فراگیر است، به‌گونه‌ای که تاثیرپذیری مطلوب یا نامطلوب انسان‌ها از محیط را به طور عام اعلام می‌دارد. البته شاید عده‌ قلیلی از این حکم مستثنا باشند که خود قرآن کریم در آیاتی آن استثنائات را نیز بیان کرده است. بلد طیّب و خبیث در آیه‌ پنجاه و هشتم سوره‌ اعراف، معادل محیط پاکیزه و آلوده است. محیط، هر عاملی است که توان تاثیرگذاری مطلوب یا نامطلوب بر اندیشه و رفتار انسان را دارد. از جمع آیات، دو نکته مهم حاصل می‌شود: اولاً، اخلال در روند هدایت انسان‌ها ارتباط مستقیم با قابل یا تاثیر‌پذیرندگان دارد. ثانیاً، تاثیرپذیری انسان‌ها از شرایط واحد یکسان نیست، بلکه متغیرهای فراوانی وجود دارد که تاثیرپذیری را تشدید یا تضعیف، یا احیاناً تاثیر عوامل را بکلی خنثا می‌کند. این پژوهش با روش اسنادی‌ تحلیلی، درصدد بررسی این واقعیت است که کدام متغیر ضریب تاثیر‌پذیری انسان‌ها از شرایط محیطی را افزایش یا کاهش می‌دهد. متغیرهایی مانند دوران کودکی، میزان حضور در محیط، تقلید، میزان اعتماد به متغیر اثرگذار، سالم‌پنداری محیط آلوده، ضعف اراده یا ناتوانی در کنترل خویشتن، هر کدام به تنهایی یا جمع آنها تاثیر‌پذیری انسان از محیط پاک یا آلوده را تسهیل می‌کند. در برابر، فقدان متغیرهای مزبور یا جانشینی آنها با ضد خود یا نوع ترکیب و عملکرد فردی یا جمعی متغیرها، ظرفیت آن را دارد که شرایط تاثیرپذیری را تغییر دهد یا احیاناً اثر عوامل تاثیرگذار را معکوس کند.