پزشکی و سلامت در ایران باستان، زبان و ادبیات پارسی و دیوان حکیم مشرقی شیرازی

زمینه و هدف: مفاهیم و اصطلاحات پزشکی را در دو حوزه‌ی زبان و ادبیات می توان بررسی نمود. هدف از این مطالعه، بررسی واژه ی پزشک و اصطلاحات پزشکی در ایران باستان و در زبان و ادبیات پارسی و اشاره به اصطلاحات پزشکی در شعر حکیم مشرقی شیرازی(زمان صفویان)، جهت آگاهی دانشجویان رشته های پزشکی و پیراپزشکی است به هدف گنجانیدن پیشینه ‌ی پزشکی ایران از دوران باستان در مطالعات پزشکی و پیراپزشکی.روش بررسی: این پژوهش به روش کتابخانه ای و با مرور و مطالعه ی چندمقاله و پایگاه داده و حدود پانزده کتاب انجام شده و از آنجاکه موضوع بررسی، پزشکی در ایران و زبان و ادبیات پارسی است، پزشکان غیرایرانی(عرب) یا ایرانیانی که آثارشان به زبان عربی است، از پژوهش خارج شده و یا به ذکر نامی از آنها بسنده شده است. این موضوع در دو حوزه ی زبان و ادبیات بررسی گردید.یافته ها: تاریخ پزشکی در ایران به قدمت تاریخ ایران است؛ در زبان و ادبیات پارسی نیز نفوذ آن به خوبی قابل مشاهده است. ریشه ی واژه ی پزشک، بئشه زه(اوستایی) است که در زبان پهلوی(پارسی میانه) بئشه زَک و در پارسی نو به صورت های بجشک و پزشک درآمده است و امروزه نیز به کار می رود. نام بسیاری از درمانگران باستانی ایران امروزه با اصطلاحات پرکاربرد پزشکی عجین شده است: تریتا از نخستین درمانگران آریایی است و تریت(treat) در انگلیسی یعنی درمان. نام برخی ایرانیان باستان به عنوان نخستین ‌ها در جهان پزشکی مطرح است: مهرداد دوم اشکانی نخستین ایمنی شناس. نیز در این مطالعه، نفوذ پزشکی در ادبیات در شعر حکیم ابوالعلامشرقی شیرازی، شاعر عارف شیعه که اندکی پیش از سال 970 هجری قمری به جهان آمده است و تا سال 1038 ه ق نیز زنده بوده است، ثابت گردید.نتیجه گیری: پزشکی دانشی وارداتی نیست و قدمت پزشکی در ایران، به گواهی تاریخ، به دیرینگی تاریخ ایران است. این دیرینگی را در خودِ واژه‌ ی پزشک و نام نخستین پزشکان آریایی و ایرانی و مکاتب پزشکی ایران باستان می توان دید. نام جهانیِ دانش پزشکی از نخستین سلسله ی تاریخی ایران(ماد یا همان medi به زبان یونانی) و نیز سینا(cine) مغانی که از نخستین درمانگران ماد بوده است، گرفته شده است: medicine. در حوزه ‌ی ادبی با غور در شعر مشرقی، آشکار شد که وی از پزشکی آگاهی هایی دارد تا جایی که بدو حکیم گفته اند. آگاهی هایی چون: عناصر تشکیل دهنده‌ ی جسم، طبایع و اخلاط چهارگانه؛ نام برخی بیماریها؛ درمان و نام برخی داروها.

Medicine and Health in Ancient Iran; Persian Language and Literature and the Divan of Mashreqi Shirazi

Background and Aim: Medical concepts can be studied in language and literature. The purpose of this study is to investigate the term pezeshk and medical terminology rdquo; in ancient Iran, in Persian language and literature, and in Mashreqi Shirazi poems.Materials and Methods: This research has been done by reviewing and studying three articles, three databases, and about fifteen books. Since the subject of study is ldquo;medicine in Iran rdquo; and ldquo;Persian language and literature rdquo;, nonIranian physicians and Iranians whose works are in Arabic have been excluded from this study.Results: The history of medicine in Iran is as old as the history of Iran itself; and its influence can be clearly seen in Persian language and literature. The root of the term ldquo;pezeshk rdquo; is Avestan(Baeshaza), which has changed to Baeshazak in the Middle Persian and in Bejeshk and Pezeshk in Parsian, which is still used today. The names of many Iranian ancient therapists are associated today with widely used medical terms: Trita is one of the first Aryan therapists, and his name is the same as ldquo;treat rdquo;. The names of some ancient Iranians are considered as the first ones in the world of medicine, e.g., Mehrdad II Ashkani, the first immunologist. Besides, in this study, the influence of medicine on literature was proved in the poetry of Mashreqi Shirazi(9701038 AH), a shiite poet.Conclusion: Medicine is not an imported science to Iran and the history of medical science in this country is, as evidenced by history, as old as the history of Iran. This longevity can be seen in the Persian word ldquo;pezeshk rdquo; itself, and in the names of the first Aryan and Iranian physicians and the medical schools of ancient Iran. The global name of Medicine is taken from the first historical dynasty of Iran, Maad(Medi in Greek), and one of the first Maad healers, Cina(Cine) Moghani. In literature, it is apparent that Hakim Mashreqi was aware of medicine. Such awareness included the constituent elements of the body, name of some diseases, treatment and the name of some drugs.