خلیفه و امام

درباره مفاهیم و واژگان دینی‌ ـ سیاسیِ امام، خلیفه و سلطان، تعاریف گوناگونی از سوی علمای مذاهب کلامی و فقهی مختلف ارائه شده است. در صدر اسلام و سده‌های میانۀ اسلامی، خلیفه و امام مفاهیمی دینی بودند و کارکردی عمدتاً سیاسی داشتند. این مفاهیم را مسلمانان پس از پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم بر حاکمان سیاسی نیز اطلاق کردند. کوشش برای تعریف این مفاهیم و تعیین مصادیق آن، زمینه و موجب نزاع‌ها و اختلاف‌های زیادی شد. این پژوهش می‌کوشد با رویکردی تاریخی ـ تحلیلی، به این پرسش پاسخ دهد که در فاصلۀ زمانی درگذشت پیامبر(ص) تا سقوط خلافت عباسی، در جامعۀ اسلامی، چه رابطۀ معناداری بین دو مفهوم خلیفه و امام وجود داشت و از نظر تاریخی، چه تغییراتی در گسترۀ معنایی و مفهومی این دو حاصل شد. فرضیۀ پژوهش آن است که این دو مفهوم در ابتدا، با توجه به زمینه‌های اجتماعی‌، معنایی یکسان داشتند و به‌تدریج با ورود این واژه‌ها به منازعات کلامی، سیاسی، و مذهبی، تغییراتی در معنا و مفهوم آن‌ها ایجاد شد.

Caliph and Imam

Different definitions for the terms Imam, Caliph and Sultanhave been presented by religious scholars from different theological and jurisprudential schools. At the early and the middle ages of Islam, the caliph and Imam were religious concepts and had a mostly political function. These concepts were also used by Muslims after the Prophet death (peace be upon him and his family) for the political rulers. Efforts to define these concepts and determine their instances have led to great controversies. This research tries to answer by a historicalanalytical approach the question that, in the interval between the time of the Prophet death and the fall of Abbasid caliphate, in the Islamic society, what the meaningful relationship between the two concepts of the caliph and the Imam was, and historically what changes in these two terms were occurred. The research hypothesis is that these two concepts initially had the same meaning but gradually, by introducing these words into theological, political, and religious conflicts, changes in their meaning were occurred.