جایگاه موسیقی نزد اقطاب نقشبندیه (مطالعه موردی عبدالرحمن ‌جامی)

در دورۀ سلطان‌حسین بایقرا (875ـ911 ق)، اقطاب فرقۀ نقشبندیه، به‌دلیل سیاست تسامح مذهبی دربار، از آزادی عمل نسبی، به‌ویژه در زمینۀ برپایی مراسمی همچون سماع برخوردار بودند. در این بین، عبدالرحمان جامی (817ـ898 ق) از جمله اقطاب نقشبندی، در برگزاری این مجالس، رویکردی متمایز داشت. این پژوهش، با تکیه بر روش توصیفیتحلیلی و بررسی اشعار برجای‌مانده از جامی (دیوان کامل و مثنوی هفت اورنگ)، درصدد پاسخ به این پرسش است که با وجود تبحر علمی و عملی جامی در موسیقی، سماع و سازهای مربوط به آن در دورۀ وی، چه تغییراتی یافت. یافته‌ها حاکی از آن است که بنا بر کوشش جامی در اثبات تاثیر معنوی و روحانی موسیقی و رد نظریات افراطی دربارۀ کاربرد ساز در حلقه‌های تصوف، دگردیسی بنیادینی در سازبندی مجالس سماع به ‌وقوع پیوست، به‌نحوی که سازهای موسیقی بزمی، که تا پیش از آن در میان اهل تصوف چندان مورد توجه نبودند، به آن راه یافته و رواج فراوان یافتند.

The attitude of Naqshbandi Gutbs toward the Music: The case of Abd AlRahmān Jāmī

The religious toleration, during the ruling of Sultan Ḥusayn Bāyqarā (14381506 AD) was a great opportunity for the Naqshbandi Gutbs to organize freely Sama (samā‘) ceremonies. Abd AlRahmān Jāmī (1414–1492 AD), among them, had a distinguished attitude to the ceremony. This study investigates the development of music and musical instrument during this period, considering Jāmī’s conversancy in music. In this study, we employed a descriptiveanalytic method on Jāmī’s remaining poem (his collection of poems (diwān) and “Seven Thrones” poem (Haft Awrang mathnawī). The findings show that Jāmī’s efforts in the rejection of radical views and in stablishing music as a spiritual activity was successful. As a result of these efforts, the Sufi music orchestration basically changed, and afterwards festive musical instruments, unlike the past, found their way to Sufi’s ceremony.