بازکاوی عوامل شکوفایی علمی تمدن اسلامی دورۀ فاطمیان از دیدگاه غربیان

دورۀ فاطمیان از دوره‌‌های مهم در شکوفایی تمدن اسلامی به شمار می‌‌رود. با توجه به تشیع فاطمیان و تاکید اساسی آنان بر مذهب، بسیاری از ناظران غیرمسلمان در بررسی عوامل شکوفایی علمی دورۀ فاطمیان به عوامل مذهبی این شکوفایی نیز پرداخته‌اند. در این نوشتار، دیدگاه‌های اندیشمندان غربی دربارۀ عوامل مذهبی و نیز سیاسی و اقتصادی شکوفایی علمی تمدن اسلامی دورۀ فاطمیان بررسی خواهد شد. مطالعۀ داده‌‌ها و تحلیل‌‌های این اندیشمندان، روشن می‌سازد که غربیان ازیک‌سو، نقش خلفا و دولت‌مردان فاطمی و پشتیبانی‌‌های آنان و رقابت با عباسیان و مدارای سیاسی مذهبی و از سوی ‌دیگر، ماهیت مذهب اسماعیلی، تلاش برای گسترش مذهب، سازمان دعوت اسماعیلی و تاثیر اندیشه‌‌های فلسفی و عقلانی یونانی و نوافلاطونی و امتزاج آن با مذهب اسماعیلی را در شکوفایی علمی این دوران موثر دانسته‌‌اند. برخی از این عوامل در آثار مورخان مسلمان نیز بیان شده و پژوهشگران غربی نیز گاه نظریاتشان را از این آثار برگرفته‌‌اند، اما برخی عوامل، مانند تاثیر اندیشه‌‌های فلسفی و عقلانی یونانی و نوافلاطونی، بیشتر در آثار آنان بازتاب یافته و تاکید شده است. در تعلیل این مطلب، می‌‌توان گفت به‌سبب آنکه این عوامل را در دگرگونی و تطور مذهب اسماعیلی موثر دانسته‌‌اند، ریشۀ شکوفایی علمی در تمدن اسلامی را به بیرون از جهان اسلام و در حقیقت، به تمدن غرب و یونان وابسته کرده‌اند.

A Survey on the Major Factors in Scientific Flourish of Islamic Civilization during Fatimid Era, Based on Orientalists’ Perspective

One of the most important flourishing periods of Islamic civilization took place in Fatimid era. Since Fatimid rulers were Shi'ite and religion was important for them, many of nonMuslim researchers have mentioned religious elements among flourishing factors in this era. This study examines the role of other factors like religious, political and economic ones based on western scholars' perspectives. Analyzing and evaluating their viewpoints shows their emphasis on two main points: (1) the role of Fatimid caliphs and officials, their rivalry with Abbasid dynasty and political and religious tolerance; (2) the religious identity of Isma'ilis and its propagation, the organization for invitation (Da'wat) to Isma'ilism, the philosophical and intellectual influence of Greek and Neoplatonic thoughts on Isma'ilism. Although some of the mentioned factors were also stated by Muslim historians and restated by western researchers, the philosophical and intellectual influence of Greek and Neoplatonic thoughts are incredibly highlighted in western scholars’ works. It can be said that these factors, which was effective in Isma'ilism evolution, were considered as the roots of scientific flourish in Islamic civilization; in order to relate the origins of this development to the Western and Greek civilizations.