مدرسیان و رویارویی عثمانی‌ـ‌ مملوکی (روزگار بایزید دوم و سلیم اول)

یکی از مولفه‌های مهم در فراهم کردن مقدمات یورش فراگیر سلیم اول به قلمرو ممالیک، همراه کردن مدرسیان و علمای صاحب افتاء و زعماء طبقه علمیه بود. در بررسی مسالۀ حمله عثمانی‌ها به ممالیک، اگرچه به جواز مدرسیان و فقهاء عثمانی، اشاره می‌شود، اما اغلب به پیچیدگی‌ روند صدور این فتاوی و ملاحظات مدرسیان و فقهاء صاحب فتوی، توجه چندانی نمی‌شود. این پژوهش نشان می‌دهد با توجه به اینکه فتوی ملا عرب شیخ‌الاسلام روزگار سلطنت بایزید دوم مبنی بر حرمت جنگ دو حاکم مسلمان، منجر به پایان یافتن جنگ‌های پنج‌ساله عثمانی و ممالیک شد، همچنین نظر به اینکه سلاطین مملوک مذهب تسنن داشتند، اعلام جهاد علیه آنها به سادگی میسر نبود. سلیم اول با اطلاع از این مهم، به شیوۀ مرسوم در امر استفتاء، درخواست فتوی برای شرعی بودن یورش به قلمرو ممالیک را به صورت هدفی کلی و بدون اشاره به مصداق آن مطرح کرد. مدرسیان و صاحبان افتاء نیز با توجه به همۀ مشکلات پیش رو در اعلام جهاد بر ضد حاکمان سنی مملوکی، فتاوایی چندپهلو صادر کردند. این فتاوی از یک سو، به سلطان عثمانی اجازه می‌داد به قلمرو ممالیک، حمله کند و از سوی دیگر به ظاهر تناقضی با فتوای پیشین ملاعرب نداشت.

The Madrasa educators and the OttmonanMamlūks Confilicts (Bayazid II and Selim I Era)

One of the important elements which provided Selim I with the preliminaries of comprehensive military attack against the territory of Mamlūks, was the bringing together of the Madrasa educators, the jurisprudents (Mufties) and the Ilmiye class elders. In examining the issue of Ottoman invasion against the Mamlūks, although it is referred to the Ulema and Muftis’ permission to fight with the Mamlūks, it often does not pay close attention to the complexity of the issue of this fatwas (legal opinions) and the considerations of the Madrasa educators and jurisprudents in this matter. This study shows that, according to the Mulla Arab’s fatwa, the Sheikh alIslam during the reign of Bayazid II, on the illegitimacy of two Muslim rulers’ conflicts that, led to the end of the OttomanMamlūks fiveyear wars, also because of the Mamluk Sultans were Sunni, declaring Jihad against them was simply not possible. Knowing this, by the conventional way in asking the fatwa, Selim I made a request for fatwa about the legitimation of the military attack against Mamlūks vaguely and without reference to the case consciously and deliberately. Considering all the problems ahead in issuing the Fatwa of jihad against the Sunni Mamlūk rulers, The Madrasa educators and the Muftis issued a multistage fatwas. These fatwas, on the one hand, realized the objective purpose of the Ottoman Sultan to  attack on the Mamluks, and on the other, in appearance, there was no contradiction with the Mulla arab’ previous fatwa.