بررسی و تحلیل کتابچه‌های مالیاتی جمع و خرج ایالت همدان و قراگوزلو در سال‌های 1304 و 1306 ق

پژوهش حاضر برآن است، کتابچه‌های جمع و خرج همدان و قراگوزلو را در سال‌های 1304 و 1306 ق، بازخوانی و تحلیل نماید و به این پرسش پاسخ ‌دهد که کتابچه‌های مالیاتی همدان و قراگوزلو مشتمل بر چه عواید، هزینه و اطلاعات اقتصادی است و چه کمکی به فهم تاریخ دیوانی و اقتصادی منطقه می‌کند؟ داده‌های اصلی پژوهش از کتابچه‌های دخل و خرج مالیاتی همدان استخراج و از منابع دست اول تاریخی، اسناد و تحقیقات جدید برای توضیح اصطلاحات دیوانی و سیاقی استفاده شده‌ است. نتایج پژوهش نشان داد، مالیات بر زمین‌های کشاورزی مهم‌ترین منبع مالیاتی همدان در عصر قاجار بود. در این راستا، بیشترین مخارج مالیاتی همدان به سران ایل قراگوزلو متشکل از عالی‌شان، سران نظام و نیز هزینه نگهداری افواج، سواران و مستحفظان راه‌ها اختصاص یافته بود. بعد از مخارج قشون، مصارف دیوانی، حقوق و مزایای حاکم و متولیان، و عوایدی کدخدایان قرار داشت. میزان اندکی از درآمدهای ایالتی به‌مصرف محلی، توسعه کشاورزی و هزینه‌های عمرانی می‌رسید.