حسبه نویسی در تمدن اسلامی تا سدۀ نهم ق؛ علل و مولفه‌ها

از سدۀ سوم ق، به موازات شکل گیری سازمان ها و نظم اجتماعی، حسبه نویسی نیز در حال تکوین بود و تا سدۀ نهم ق با فراز و نشیب‌هایی تداوم یافت. عوامل متعددی همچون نگرانی از انحرافات، امربه‌معروف و انتقال تجربه در نگارش این گونه منابع نقش داشته و از مولفه‌های مذهبی در قالب رویکردهای فقهی و مسائل محلی متاثر شده است. در پژوهش حاضر کوشش شده است تا با روش توصیفی تحلیلی و منابع کتابخانه‌ای، علل نگارش، مولفه‌های تاثیرگذار و ویژگی‌های حسبه نویسی تا سدۀ نهم ق بررسی و به این پرسش ها پاسخ داده شود: عوامل، زمینه‌ها و مولفه‌های موثر بر تکوین و تداوم حسبه نویسی در تمدن اسلامی چه بود؟ علل چندی مانند رونق شهرنشینی و پیچیدگی روابط اجتماعی، نگرانی های دینی و انتقال تجربه، زمینۀ نگارش چنین آثاری را پدید می آورد و رویکرد فقهی، مسائل محلی و جایگاه نویسندگان، موجب تفاوت‌هایی میان آثار موجود در این باب شده است.

The Treatises on Hisbah (ḥisba) In Islamic Civilization Until the Fifteenth Century AD: Motivations and Components

After the nine century AD, following the flourishing of Islamic civilization and the need to establish law and order in the society, Hisbah was introduced and developed in Islamic society until the fifteenth century AD. The primary motivation in composing the treatises on this subject was preventing the society perversion by the idea of &enjoin good and forbid wrong& influenced by jurisprudential approach and local issues. In this paper, applying the descriptiveanalytical method on textual, historical sources, we try to analyze the motivations and components of the Hisbah treatises in Islamic civilization. The prosperity of urbanization and the complexity of social relations motivated the religious government to transfer the experience in the jurisprudential approach on local issues via the Hisbah treatises.