تاریخ طریقت رفاعیه در آثار ابن سرّاج دمشقی

ابن سَرّاج (د747ق)، قاضی، صوفی و ادیب دمشقی دورۀ مملوکی، در تصوّف پیرو طریقت رفاعیه بود. از میان تالیفات وی، کتاب تشویق الارواح و القلوب و به طور خاص بخش سوم آن با عنوان تُفّاح الارواح و مفتاح الاِرباح در موضوع منقبت‌نگاری صوفیان اکنون در دست است. در این پژوهش، اهمّیت آثار ابن سرّاج و آگاهی‌هایی که از طریقت رفاعیه به دست می‌دهد، بررسی شده است. نتایج این پژوهش حاکی است که گرچه رویکرد منقبت‌نگاری و کرامت‌سازی به طرز چشمگیری بر آثار ابن سرّاج غلبه دارد، از آنجا که از نخستین متون به قلم یک صوفی رفاعی است، از آن می توان آگاهی‌های مهمی در شناخت وضعیت طریقت رفاعیه در دوره‌های شکل‌گیری و انتشار آن، به دست آورد؛ به ویژه در محورهایی همچون شناخت اسلاف احمد رفاعی در منطقۀ بطائح، مشایخ طریقت رفاعیه در خاندان احمد رفاعی، تعامل صوفیان رفاعی با ایلخانان و کرامات منسوب به رفاعیان.

The History of the Rifā’iyya Order in the Works of Ibn Sarrāj al-Dimashqi

In the Mamluk period, Ibn Sarrāj (d. 747 AH) was a judge, Sufi, and scholar from Damascus and was a follower of the Rifā’iyya order. Among his works, the book titled Tashwīq alArwāḥ wa alQulūb, particularly its third part Tuffāh alArwāḥ wa Miftāḥ alIrbāḥ, is devoted to the virtues of Sufis. This study investigates the content and the importance of Ibn Sarrāj’s works in studying the history of the Rifā’iyya order. The results of this study reveal that although Ibn Sarrāj’s works are mostly focused on hagiography, they also include essential information about Rifā’iyya’s condition in the earliest years of spreading, written by of a Rifā’iyya’s Sufi. They provide us with specific information about Aḥmad alRifā’i’s ancestors in his origin (alBatāʾiḥ region), the interactions between Rifā’iyya and Ilkhanids, and theurgies of Rifā’iyya’s Sufis.