بررسی انعکاس گرایش‌های قومی، دینی و سیاسی در متون جغرافیایی: بررسی موردی المسالک و الممالک اصطخری و احسن التقاسیم مقدسی

از متون جغرافیای انسانی اطلاعات و آگاهی‌های ارزشمندی در زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی و تاریخی به دست می‌آید. در این متون، جغرافی نگاران مسلمان به وصف اوضاع اجتماعی، خُلق و خو، آداب و رسوم، اوضاع دینی و سیاسی اقوام و ساکنان مناطق گوناگون جهان اسلام پرداخته‌اند. وصف اصطخری و مقدسی دو جغرافی نگار برجسته ایرانی و عرب قرن چهارم، علاوه بر بیان امور واقع جغرافیایی تاریخی، تحت تاثیر گرایشهای قومی، دینی و سیاسی آنان نیز قرار داشته است. در این مقاله، به روش توصیفی تحلیلی نمونه‌هایی از انعکاس گرایشهای مذکور در آثار دو دانشمند جغرافی نگار بررسی خواهد شد. نتیجه نشان می‌دهد که در بهره‌گیری از متون جغرافیایی و نیز تاریخی، همواره باید جانب احتیاط را نگاه داشت و ارزیابی، تهذیب و نقد محتویات در استناد به آنها می‌باید در نظر گرفته شود.

Investigating the Reflection of Ethnic, Religious, and Political Orientations in Geographic Texts: A Case Study of AlKitāb AlMasālik Wa LMamālik by alIṣṭakhrī and Kitāb Aḥsan alTaqāsīm by alMaqdisī

Historical anthropogeographical Books contain valuable information about the social, cultural, and historical aspects of human life. In these documents, Muslim geographers described the social situation, morality, customs, religious and political situation of the people in various regions of Islamic civilization. The descriptions of alIṣṭakhrī and alMaqdisī, two prominent 4thcentury Muslim geographers, in mentioning the geographichistorical facts, have been influenced by their ethnic, religious, and political tendencies. This article tries to investigate various cases of such tendencies in a descriptiveanalytical way, in order to show that the geographic and historical evidence should always be taken into account cautiously and should never be cited without proper evaluation, refinement, and criticism.