تشیع و فِرق آن در الانساب سمعانی

کتاب های مشتمل بر موضوعات مربوط به انساب و رجال را می‌توان از جمله منابع مهم در پژوهش‌های تاریخی به معنای عام و تاریخ فرق اسلامی در معنای خاص به شمار آورد. «الانساب» سمعانی (د.562 ق) در شمار مهم‌ترین آثار در این زمینه است. در این مقاله کوشیده‌ایم گزارش‌های سمعانی را درباره شیعیان با توجه به اوضاع و احوال پریشان سیاسی زمانه او و برخوردهای فرقه‌ای در این دوران، بررسی و تحلیل کنیم. با وجود سیاست ضد شیعی سلجوقیان (حک: 429-590 ق)، سده 6 ق در واقع دوران گسترش آموزه‌های شیعه بود. گزارش‌های سمعانی درباب عقاید فرق به ویژه غالیان را می‌توان نشانه‌ای از نگرانی عمومی اهل‌تسنن درباره نفوذ این عقاید در دستگاه حکومتی و عامه مردم تلقی کرد. وی از میان فرق گوناگون و پر شمار شیعه، بیشتر به امامیه و زیدیه توجه کرده‌است. با آنکه سمعانی با شماری از شیعیان ارتباط مستقیم داشت، آنچه از شخصیت‌ها و عقاید شیعیان به دست می‌دهد، متاثر از دیدگاه‌های پیشینی است که در تصویرسازی کلی از تشیع در سده 6 ق و حتی سده‌های بعد، نقشی بسزا داشته است.

Shi’ism and its Sects in alSamʿānī’s Kitāb alAnsāb

Genealogy books are valuable sources for writing the history, particularly the history of Islamic sects. Kitāb alAnsāb by alSamʿānī (11131166 AD) is an influential work in this tradition. In this article, we attempt to analyze alSamʿānī accounts of Shiites’ situation in his era of political turmoil and the numerous sectarian clashes. Despite the antiShiite policy of the Seljuks, this century was the opportunity for the expansion of Shiite views. alSamʿānī expresses strong concerns about the influence of these beliefs on ordinary people and government. Among the Shiite sects, he focuses mainly on the two major ones of his time, the Imamiyyah and the Zaydiyyah. However, he was in contact with Shiites but still, his reports on Shiite divisions are mostly based on previous predominant accepted images of Shi’ism.